Αφιέρωμα στην Μικρασιατική γη

Πάνε 94 χρόνια από την πυρπόληση της Σμύρνης,  94 τόσα χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή!!! Το τέλος μιας ιστορίας 33 αιώνων που σηματοδοτεί τον ακρωτηριασμό του Ελληνισμού, ενώ σ' αντίθεση, ο Ελλαδικός χώρος, με την έλευση των προσφύγων ανασυγκροτείται και αναπτύσσεται… 

Η έκταση που εξαπλώνεται ο Ελληνισμός, από τον Ελλήσποντο και τη θάλασσα του Μαρμαρά έως τα Βουνά του Ταύρου και τις Ποντικές Άλπεις, είναι πολλαπλάσια αυτής που καταλαμβάνει στην Ευρώπη.

Οι πρώτες ιστορικές αναφορές για την περιοχή βρίσκονται στον μύθο των Αργοναυτών και τον τραγικό θάνατο της Έλλης. Στο Βορειοδυτικό άκρο της Μικρασίας βρίσκεται η πολυθρύλητη πόλη της Τροίας (σήμερα, μόνο ερείπια των αρχαίων τειχών υπάρχουν), που την ύμνησε ο Όμηρος στα έπη του, δίνοντας της περίοπτη θέση στην αιωνιότητα της ιστορίας. Oι Τρώες, που η πιθανότερη εκδοχή τους θεωρεί αρχαίο Κρητικό φύλλο που εγκατέλειψε την πατρίδα του κι εγκαταστάθηκε στις υπώρειες της Ίδης με αρχηγό τον Τεύκτρο, δεν κατόρθωσαν να αποκρούσουν τους Αχαιούς, με συνέπεια την εξαφάνισή τους.

Νοτιότερα βρίσκεται η Ελληνιστική πόλη της Άσσου, με τον ναό της Αθηνάς, που οριοθετεί από βορρά προς νότο τις αρχαίες ελληνικές περιοχές της Αιολίας, της Λυδίας, της Ιωνίας και της Καρίας, φθάνοντας μέχρι τα παράλια, απέναντι από την Κύπρο. Ίχνη Μυκηναϊκών εγκαταστάσεων βρέθηκαν στην Μίλητο, στο σημερινό Ασαρλί, στην Τροία στο Χισαρλίκ. Κάτι που σημαίνει ότι οι πρώτοι Έλληνες αποβιβάζονται στην ανατολική ακτή του Αιγαίου κάπου στον 14ο αιώνα μ.Χ. Στη συνέχεια, Αχαιοί, Δωριείς, Αιτωλοί, Βοιωτοί, Αιολείς, Ίωνες και Μάγνητες μετακινούνται προς την Μικρασία από την ανάγκη της εύρεσης καινούργιων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, αλλά διατηρούν στην μνήμη τους την καταγωγή και τον χώρο προέλευσής τους. Έτσι, οι Ίωνες σχηματίζουν στο κέντρο την Ιωνική Δωδεκάπολη, οι Δωριείς στο Νότο την Δωρική Εξάπολη και οι Αιολείς στον βορρά τον δικό τους σύνδεσμο πόλεων.

Όμως, οι ανταγωνισμοί μεταξύ αυτών των πόλεων (το πανάρχαιο ελάττωμα των Ελλήνων για την αρχηγία) οδηγούν σε συνεχείς συγκρούσεις και στην ανάγκη για καινούργιες αποικίες. Έτσι, η Μίλητος υπολογίζεται ότι ίδρυσε περί τις 50 αποικίες ενώ, οι Φωκαείς έφτασαν μέχρι την Ισπανία (Βαρκελώνη - το αρχαίο - Εμπορείο) και την Γαλλία (Μασσαλία - την αρχαία Νέα Φώκαια) γύρω στον 7^ο π.Χ. αιώνα. Η επέκταση των Μιλησίων στην Μαύρη Θάλασσα και η ίδρυση της Αμισού (Σαμψούντα) σηματοδοτεί την παρουσία του Ελληνικού στοιχείου στον Εύξεινο Πόντο.

Για να αντιληφθούμε το μέγεθος των Μικρασιατικών πόλεμων μπορούμε να αξιολογήσουμε το πλήθος των πλοίων που παρατάσσουν οι Ιωνικές πόλεις στη ναυμαχία της Λάδης το 495 π. Χ. Έτσι, προκύπτει ότι κατά προσέγγιση, η Μίλητος είχε 65.000 κατοίκους, η Έφεσος 50 έως 60 χιλιάδες, η Τέως και οι Ερυθρές κοντά στους 15.000, οι Κλαζομενές και η Πριήνη πάνω από 10 χιλιάδες, η Φώκαια 2.500. Η κάθοδος, όμως, των Περσών και η τελική τους επικράτηση διακόπτει την πολιτιστική τους ακμή, αφού οι περισσότερες πόλεις καταστρέφονται, τα ιερά τους πυρπολούνται και οι κάτοικοί τους σφαγιάζονται ή οδηγούνται κατά πλειοψηφία αιχμάλωτοι μακριά από τις εστίες τους. Ο Μέγας Αλέξανδρος όμως, περνώντας από την Μικρασία κατά την εκστρατεία του εναντίον των Περσών, αναστηλώνει τα ιερά και ξανακτίζει τις πόλεις τους.

  Έτσι εξηγείται γιατί όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι που διασώζονται μέχρι σήμερα στην Τουρκία έχουν Ελληνιστική προέλευση.

Τα επόμενα χρόνια, η εξάπλωση του Χριστιανισμού βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην περιοχή, αφού οι προϋπάρχουσες φιλοσοφικές σχολές και οι πνευματικές αναζητήσεις των ντόπιων προλειαίνουν το έδαφος για την αποδοχή της νέας θρησκείας. Στους Βυζαντινούς χρόνους η περιοχή δεν διατηρεί την ακμή της αρχαιότητας, λόγω της ανόδου της Νέας Ρώμης, της Κωνσταντινούπολης.

Η επικράτηση, αργότερα, των Τουρκικών φύλλων στη Μικρασία οδηγεί σε^: πνευματικό μεσαίωνα τους Ελληνικούς πληθυσμούς με αποκορύφωμα την περίοδο της Εθνικής Παλιγγενεσίας, όπου, γεγονότα σαν τα Ορλωφικά, τη καταναυμάχηση του Τουρκικού στόλου στον Τσεσμέ και την Ελληνική επανάσταση, προκαλούν ωμότητες και αντίποινα σε βάρος των Ρωμιών. Ταυτόχρονα, όμως, οι Ρωμιοί, αν και αποτελούν την μειονότητά μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον, δημιουργούν!!!

    

Στο πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνα ιδρύουν το Γραικικό Νοσοκομείο, το 1733 την Ευαγγελική Σχολή στη Σμύρνη, το 1803 την Ακαδημία των Κυδωνιών, ενώ συνεχώς προστίθενται και νέοι μετανάστες από τα γειτονικά νησιά στους ήδη Ρωμιούς μικρασιάτες. Έτσι, ο ελληνισμός της περιοχής γνωρίζει μεγάλη πνευματική και οικονομική άνθιση, κάτι που υποδηλώνεται ποικιλοτρόπως. Το 1920 στο βιλαέτι του Αϊδινίου (Σμύρνη) φοιτούν στα Ελληνικά σχολεία 56.525 μαθητές και διδάσκουν 1287 δάσκαλοι και καθηγητές!!! Στο αρρεναγωγείο του Αδραμυτίου, σε μια σχετικά μικρή πόλη, φοιτούν 905 μαθητές ενώ, στο παρθεναγωγείο 510 μαθήτριες με 35 εκπαιδευτικούς, συνολικά!!! Στην μικρή Ελληνική κοινότητα της Αλικαρνασσού φοιτούν συνολικά 270 μαθητές και μαθήτριες με 4 δασκάλους. Στη Νέα Έφεσο (Κουσάντασι), με πληθυσμό 5000 κατοίκους, το εκπαιδευτήριο «Ηράκλειτος» έχει 260 μαθητές και 156 νήπια!!! Στον Κιρκιντζέ, (ορεινή Έφεσος) που περιγράφει η Διδώ Σωτηρίου στα «Ματωμένα Χώματα», το 1907 φοιτούν 180 μαθητές και 80 μαθήτριες. Οι φιλεκπαιδευτικές αδελφότητες απλώνονται σε όλη την Μικρασιατική Γη και ανταγωνίζονται η μία την άλλη, με τα αρχαιοπρεπή ονόματα «Aρίων», «Ορφεύς», «Άτταλος», «Νιόβη», εξυπηρετώντας την πνευματική αναγέννηση του Γένους. Και όλα αυτά, μέσα σε ένα περιβάλλον που το ντόπιο μουσουλμανικό στοιχειό στερείται εκπαιδευτηρίων, ενώ η φοίτηση των κοριτσιών του σε σχολεία αποτελεί άγνωστη πολυτέλεια!!!

Το τραγικό τέλος του Ελληνισμού ολοκληρώνεται με την τριήμερη πυρπόλυση της Σμύρνης, τον Σεπτέμβρη του 1922, η οποία οδήγησε σε «υποχρεωτική συναισθηματική λησμονιά της πατρίδας» τους πρόσφυγες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, όλο και περισσότεροι πρόσφυγες 2ης και 3ης γενιάς επισκέπτονται την «πατρώα γη». Αξίζει να δει κανείς τα σπίτια του φραγκομαχαλά της Σμύρνης (μιας και η Αγία Φωτεινή και ο Άγιος Γεώργιος ο Εξωκαστρίτης έχουν καεί και δεν υπάρχουν πιά), το Αϊβαλί του Ηλία Βενέζη με τους Αγίους Γεώργιο και Ιωάννη (δυστυχώς- σήμερα έχουν μετατραπεί σε τζαμιά με βάναυση βεβήλωση της νεοκλασσικής αισθητικής τους), τα Μοσχονήσια, του μεγάλου αγιογράφου και συγγραφέα, Κόντογλου, με τον Ταξιάρχη και τα σπίτια των καραβοκύρηδων, την Πέργαμο, με την μοναδική της ακρόπολη και το θέατρό της, τις Σάρδεις, με τον εκπληκτικό ναό της Αρτέμιδος, την Έφεσο, την πιο καλοδιατηρημένη αρχαία πόλη της Μεσογείου, με την βιβλιοθήκη του Κέλσου και την Αρκαδική λεωφόρο, την Πριήνη, που δέσποζε στην κοιλάδα του Μαιάνδρου, την Μίλητο, με την Ιωνική Στοά, τα Δίδυμα, με τον γιγαντιαίας διάστασης ναό του Απόλλωνα, τον Κιρκιντζέ, με το Δημοτικό σχολείο (σήμερα, είναι το...εστιατόριο Άρτεμις!!!), την Αλικαρνασσό, με το κάστρο-φυλακή του Αγίου Παύλου, τις ελληνιστικές πόλεις της Λαοδικείας, της Ιεράπολης, της Στρατονίκης, της Αφροδισιάδας, των Λάβρανδων, της Ξάνθου, του Αντίφελλου, του Ολύμπου, αλλά, και τις σύγχρονες μικρασιατικές πόλεις με τα σχολεία και τα αρχοντικά της Τρίγλειας, των Μούγλων, των Μυλασσών, των Βούρλων (όπου βρίσκεται και to σπίτι του Γ. Σεφέρη), των Αλάτσατων, της Κρήνης.

Αλήθεια, 94 τόσα χρόνια μετά πόσοι από μας θυμόμαστε, πόσοι από μας γνωρίζουμε την ιστορία της Μικρασίας - της «πατρίδας» - όπως την αποκαλούσαν οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας;