Όταν τα αληθινά σενάρια συναντούν την Ιστορική Έρευνα.

«Ζάννειο 1956-1986. Τα πρώτα 30 χρόνια». Εκδόσεις Παπαζήση.

  

  
  Στην ζωή υπάρχουν και νύχτες. Νύχτες μαύρες. Τότε που έχεις να αντιμετωπίσεις ζητήματα. Και μάλιστα σοβαρότατα. Αυτά της υγείας. Αλλά πάντα μετά τη νύχτα έρχεται η μέρα.. Το φως…

Και επειδή για ότι γίνεται στη ζωή υπάρχει λόγος, βρίσκεις μια εσωτερική ανάγκη που θες να την εκφράσεις. Έτσι κάποιο χέρι με οδήγησε να γράψω για την ιστορία ενός μαθητού που βιώνει το σχολείο του. Ενός ιδιαίτερου σχολείου. Του Ζαννείου.

Δεν υποψιάστηκα την δύναμη της επικοινωνίας με τα σύγχρονα μέσα. Έγινε η ιστορία μου γνωστή και επικοινώνησα με νεότερους μεν, αλλά μετέχοντες της ίδιας παιδείας, αποφοιτήσαντες. Αλλά με περίμενε μια ακόμα ευχάριστη και συνάμα εκπληκτική σύμπτωση:

«Όταν θέλεις κάτι πάρα πολύ, όλο το σύμπαν συνωμοτεί  για να το πετύχεις».

 Αλχημιστής – Πάολο Κοέλιο.

Το βιβλίο του κ. Κωνσταντίνου Μπέλση:

«Ζάννειο 1956-1986. Τα πρώτα 30 χρόνια». Εκδόσεις Παπαζήση.

Την ίδια εποχή που κατέγραφα τα συναισθήματά μου ο κ. Μπέλσης «δούλευε» την έκδοση του μοναδικού για τα εκπαιδευτικά ζητήματα βιβλίου του. Ο κ. Μπέλσης δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Υπηρετεί στο Ζάννειο ως φιλόλογος, μα συνάμα είναι ιστορικός ερευνητής. Μετά από τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, του απονεμήθηκε διδακτορικό δίπλωμα στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία και έχει εκδώσει μια σειρά από μελέτες για την Ελληνική Σύγχρονη και Νεότερη Ιστορία, για τις οποίες είμαι προσωπικά πολύ ατελής ώστε να τις σχολιάσω.

Παρασυρμένος όμως από την επαγγελματική ικανότητα και το όραμα του δασκάλου (που δημιούργησε ομάδα Προφορικής Ιστορίας με τους μαθητές του στο Ζάννειο και ασχολήθηκε με την Ιστορία της Ίδρυσης του Σχολείου που υπηρετεί), αποφάσισα να  διαβάσω το βιβλίο του και να σημειώσω τα σημεία που μου προξένησαν εντύπωση.

Το υπέροχο πράγματι βιβλίο του εμπλουτισμένο με φωτογραφίες και αρχειακό υλικό συμπληρώνει άψογα την βιωματική διήγησή μου και μας υπενθυμίζει ένα σημαντικό κανόνα.

Ότι όσο μικρό και ασήμαντο (αφορά την διήγησή μου) είναι κάτι, πρέπει να καταγράφεται.

Γιατί αργότερα αυτό μπορεί να αποτελέσει πηγή πληροφοριών, έστω και μόνο ηθογραφικών. Όμως αυτό που πραγματικά αποτελεί θησαυρό (τους λόγους θα τους αναλύσω πιο κάτω) είναι η επιστημονική έρευνα και η τεκμηρίωση βάσει αρχείων και εγγράφων ενός ειδικού και με μεράκι ερευνητή.

Ο κ. Μπέλσης ασχολείται με τα δρώμενα - και πολύ σωστά της εποχής που ιδρύεται το Ζάννειο, παρακολουθώντας τόσο τα ευρύτερα πολιτικά τεκταινόμενα της χώρας, όσα και τα στενά συμβαίνοντα στον Πειραιά, σε σχέση με την εξέλιξη του Σχολείου.

Οτιδήποτε γεννιέται μια στιγμή αποκτά τις ιδιότητες της στιγμής εκείνης.

Ο Πειραιάς προσπαθεί να συνέλθει από την καταστροφή της Κατοχής και του Εμφυλίου και το 1956 όπως αναφέρει το Ημερολόγιο του Γυμνασίου την 1^η Οκτωβρίου γίνεται ο αγιασμός και η έναρξη των μαθημάτων (σελ. 65). Ένα παιδί που περνά μόνο 6 χρόνια (1970-1976) στο σχολείο, ανακαλύπτει σήμερα με θαυμασμό ότι η φωτισμένη Σύμβουλος κ. Αντωνακάκη επιβλέπει την λειτουργία του σχολείου και έρχεται σε επαφή με την κυβέρνηση των ΗΠΑ για να συνδράμει στην οικονομική ενίσχυση και επάνδρωση με όργανα του σχολείου. Εμείς τότε εκείνη την περίοδο είχαμε την γενική πληροφορία, ή την εντύπωση ότι συνέδραμε η UNESCO. Αναφέρονται όλες οι κατευθυντήριες υπηρεσιακές εντολές της Συμβούλου  ώστε το σχολείο που αρχικά λειτούργησε για τις ανάγκες των ορφανών του Ζαννείου, να εξελιχθεί σε ένα Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο. Στα εγκαίνια του συμμετέχουν όλες οι αρχές του Πειραιά (σελ. 71-73). Μάλιστα είναι το σχολείο τόσο οργανωμένο, που προβλέπει ότι το πρωί θα διδάσκονται τα θεωρητικά μαθήματα, το απόγευμα τα τεχνικά και το βράδυ 6-9 η μελέτη!!! (σελ. 77).

Η σύγκριση με τα σχολεία του σήμερα….!!!

Ο κ. Μπέλσης συνδέει  την λειτουργία του σχολείου με τις γενικότερες εκπαιδευτικές πολιτικές, γιατί τι άλλο μπορεί να είναι η εκπαίδευση, παρά ο καθρέφτης της κοινωνίας και της εποχής του;

Κατά την προσωπική και ταπεινή μου άποψη τηρουμένων των αναλογιών εκείνη την εποχή  στην χώρα και ειδικά στον Πειραιά συντελείτο ένα μικρό κοινωνικό θαύμα. Ναι, βλέπαμε τα καράβια να ξαποστέλνουν μετανάστες στο εξωτερικό, ναι βλέπαμε στα εργοστάσια και στα μηχανουργία ο κοσμάκης να αναστενάζει, πλην όμως οι φτωχοί, μεροκαματιάρηδες γονείς μας με αυτά τα τίμια και ευλογημένα χρήματα και με υπερηφάνεια, μας μεγάλωσαν και μας σπούδασαν και συντηρούσαν το όνειρο μας για ένα καλύτερο μέλλον. Θα υπήρχε το θαύμα του εμπορικού στόλου αν ο Πειραιάς δεν υποδεχόταν τα παλληκαράκια της επαρχίας που τα μάθαινε σε Τεχνικές Σχολές (Αρχιμήδης, Πυθαγόρας, Πειραϊκός Σύνδεσμος) την ναυτοσύνη; Σε κάτι παράγκες στον Άγιο Διονύση την δεκαετία του ’70 φτιάχνανε πρέσες. Ναι πρέσες και σήμερα τι; Το έγκλημα της αποβιομηχάνισης. Το Ζάννειο ήταν και αυτό ένας  παιδαγωγικός κρίκος στο «θαύμα» της εποχής του…

1959: Έναρξη της σχολικής χρονιάς με παρουσία ψυχολόγων (!!!) πάντα με την παρουσία και καθοδήγηση της Τεχνικής Συμβούλου. Τότε έρχονται το σχολείο και ο υπουργός Παιδείας της Κύπρου, για επίσκεψη με δύο καθηγητές μηχανολόγους - ηλεκτρολόγους για να δουν από κοντά την λειτουργία του Σχολείου (σελ. 93-95). Και επειδή στη ζωή όλα κάνουν κύκλους σήμερα ο κ. Μπέλσης είναι υπεύθυνος για την σύμπραξη του σχολείου στο Διακρατικό Δίκτυο Συνεργασίας Ελληνικών και Κυπριακών Σχολείων «Χρυσοπράσινο Φύλλο» που συντονίζει το ΚΠΕ Αργυρούπολης. Φυσική συνέπεια της εποχής  τότε, μιας και  το Σχολείο είναι η αντανάκλαση του πολιτικού κλίματος της εποχής γίνονται ομιλίες για το Ν.Α.Τ.Ο. και τα γενέθλια του Βασιλιά Παύλου… (σελ. 97).

Το 1962-1963 το Ζάννειο Πειραματικό Τεχνικό Γυμνάσιο λειτουργεί πλέον ως εξατάξιο με ειδικά τμήματα Μηχανολόγων και Ηλεκτρολόγων και καθιερώνεται αναλυτικό πρόγραμμα με σαφείς οδηγίες διδασκαλίας ανά μάθημα. Αλιεύω: Ε΄ Γυμνασίου, πρόταση διδασκαλίας για την Τριγωνομετρία του Τόγκα, κάτι που θα το προλάβω και εγώ.

        Όσο για τα Τεχνικά μαθήματα των τελευταίων τάξεων, ακούστε μαθήματα: Μηχανική και Αντοχή υλικών, Στοιχεία Μηχανών, Ηλεκτρικές Μηχανές, Ηλεκτρολογικό και Μηχανολογικό Σχέδιο, Υδραυλική, Ηλεκτρικά Δίκτυα, Οικονομικά Μαθηματικά, Οργάνωση Εργασίας!!! (σελ. 103-108).

Το 1967 λόγω των πολιτικών αλλαγών γίνεται και ορόσημο για την λειτουργία του Σχολείου. Αυστηροποιείται και αυταρχοποιείται  (σελ. 144-149).

Καθορίζονται ασφυκτικοί κανόνες συμπεριφοράς και διδασκαλίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο λοιπόν έρχεται και η βιωματική μου αφήγηση για τα τεκταινόμενα (1970-1976). Είναι σημαντική η ιστορική έρευνα του κ. Μπέλση γιατί τεκμηριώνει τις μνήμες μου σε γεγονότα (π.χ. επισκέψεις, υποδειγματικές διδασκαλίες Γενικών Επιθεωρητών, την αποχή των μαθητών, ανάμεσα και εγώ βεβαίως, βεβαίως) της χρονιάς που αποφοιτούσα το 1976 γιατί ο «κουρέας» που μας έστελνε το σχολείο να κουρευτούμε μας έκανε γουλί!!! (σελ. 166) ή την αποχή μας για να πάμε στην επέτειο του Πολυτεχνείου το 1975 (σελ. 179). Γι αυτό και μεις στην Μεταπολίτευση ξεσαλώσαμε. Μου θύμισε τα ονόματα των διευθυντών που είχα για λίγο χρονικό διάστημα, όπως του γηραλέου (εξαιρετικού ανθρώπου και μαθηματικού, του «αριστερού») Αναστασάκου και του Χαραλαμπόπουλου (φιλολόγου) που τον είχαμε για λίγο χρονικό διάστημα (σελ. 211). Βλέπετε  τα όσα περιγράφω στο διήγημά μου είναι πραγματικά γεγονότα, όσοι βίωσαν εκείνη την εποχή το σχολείο ξέρουν ότι συνέβησαν, οι υπόλοιποι μπορεί να  θεωρήσουν ότι είναι απλώς διήγημα. Δεν θα μπορούσε ποτέ ένας ατελής και ταπεινός, φευγάτος μέσα στην τρέλα της εποχής, μαθητής να διηγηθεί κάτι, αν δεν το είχε ζήσει…

 Υποχρέωσή μου όμως ήταν να προστατέψω ανθρώπους της καθημερινότητας, μη δημοσιεύοντας το πλήρες όνομα τους, παρά μόνο τα τρία πρώτα γράμματα. Η εξαιρετική εργασία του κ. Μπέλση με απελευθερώνει από αυτή την δουλεία αναφέροντας αναλυτικά τα ονόματα των καθηγητών μου, μερικούς από τους οποίους δεν θυμήθηκα.

      Θα ’θελα να σταθώ σε ένα σημείο όμως:

      Πως είναι δυνατόν αυτό το άχαρο κτίριο, το αυταρχικό και «απρόσωπο» σχολείο να το θυμούνται όλοι οι αποφοιτήσαντες με τόση αγάπη;

Η απάντηση κατά την ταπεινή μου άποψη είναι: οι άνθρωποι. 

Μόνο να δεις τις φυσιογνωμίες μερικών διδασκόντων και θα καταλάβεις ότι κουβαλούσαν την κοινωνική αποστολή  μέσα τους. Να μας καταξιώσουν: Επαγγελματικά, συναισθηματικά και ηθικά. Ήταν οι περισσότεροι φίλοι μεταξύ τους. Ακόμα και σήμερα, μιλούν με αγάπη ο ένας για τον άλλον. Και μας αγαπούσαν σαν παιδιά τους… Στην περίοδο 1976-1986 δεν θα αναφερθώ γιατί δεν έχω βιώματα. Όμως ο κ. Μπέλσης παρακολουθεί με την ίδια σχολαστικότητα και μεθοδικότητα μέσα από τα αρχεία του Σχολείου τα τεκταινόμενα της εξέλιξης του σχολείου.

Εν κατακλείδι τολμώ να πω ότι τον κ. Μπέλση θα πρέπει να τον ευγνωμονούν όλοι οι αποφοιτήσαντες. Πρέπει να τύχουν της πληροφόρησης των στοιχείων που αναφέρει και θα τον παρακαλούσα να εξετάσει ως καθ’ ύλην αρμόδιος και ειδικός να οργανώσει μια κοινωνιολογική έρευνα με κατάλληλους επιστήμονες που θα μελετήσει τα βιώματα και την εξέλιξη (επαγγελματική, κοινωνική) των αποφοίτων.

Αν υπάρχει συντεταγμένη πολιτεία (που δεν υπάρχει) θα έπρεπε να σκύψει και να εμβαθύνει τους λόγους για τους οποίους το Ζάννειο υπήρξε Πρότυπο και το μοναδικό Πειραματικό Τεχνικό Γυμνάσιο. Το στατιστικό δείγμα των αποφοιτησάντων είναι πάρα πολύ μεγάλο και τα όποια συμπεράσματα εξαχθούν θα είναι πολύ σημαντικά και τεκμηριωμένα. Πέρα από τις ιδεοληψίες (περί αριστείας και αριστοκρατίας – ποιοι εμείς τα φτωχόπαιδα των συνοικιών!!!) το σχολείο είχε πολιτιστική και παιδευτική ταυτότητα.

Αν θέλουμε να ξαναφτιάξουμε τη χώρα μας (γιατί την κατέστρεψε η δική μου και η προηγούμενη γενιά) θα πρέπει να σταθούμε για να βρούμε τι πραγματικά προσδίδει στην εκπαίδευση ταυτότητα και ποιότητα.

Κύριε Μπέλση σας ευγνωμονώ για την έρευνά σας. Να’ στε πάντα καλά και να λειτουργείτε στην εκπαίδευση.

Ένας ταπεινός και ατελής αναγνώστης του βιβλίου σας.

Βασίλης Κωνσταντινίδης