Βασίλης Κωνσταντινίδης
Γεωλόγος- Ωκεανογραφίας (Μs).
Μπάλλος.
(φωτ: Paraskevi Vigli) |
Η αφορμή.
"Όλο ασχολείσαι με το παρελθόν
και με θλιβερά και αλλότρια γεγονότα. Δεν δίνεις και μία ευχάριστη προοπτική
για κάτι", ήταν η παραίνεση του φίλου Δημήτρη Πολύζου που τρέχει το blog
μου. Αλήθεια είναι!!! Κοντεύω να ξεχάσω τι σπούδασα. Μα πάντα μία αφορμή θα
ζωντανέψει τις παλιές σου αγάπες!!! Η αφορμή δόθηκε με το άρθρο της Καθημερινής
για τα Φαλάσαρνα, μιας και έχω επισκεφθεί, μελετήσει την περιοχή και
πραγματοποιήσει εισηγήσεις σε συνέδρια σχετικά με το θέμα. Αποφάσισα να
περιεργαστώ το άρθρο της εφημερίδας.
Υπήρχε η αντίληψη ότι η αρχαία πόλη
καταστράφηκε από ένα ισχυρότατο σεισμό το 365μ.Χ., που προκάλεσε την απότομη και αποκλειστικά ανύψωση της Δυτικής
ακτής της Κρήτης. Νεώτερες αντιλήψεις
και έρευνες όμως το αναιρούν, κάτι που
και εγώ υπέθεσα γεωμορφολογικά, χωρίς όμως να μπορώ να το τεκμηριώσω απόλυτα.
Καλή και σωστή η παρατήρηση, η τεκμηρίωση όμως απαιτεί διδακτορικά. Ας είναι.
Υπάρχουν και οι ενδείξεις. Ύπαρξη παλαιών επιφανειών ισοπέδωσης μεγάλου πλάτους
(που σημαίνει δράση των ανυψωτικών δυνάμεων επί μακρόν), παράταξη παλαιοακτών
με κλίση μεταξύ τους, τεμνόμενα ρήγματα
πλαστικότητας, πετρογραφικές
ασυνέχειες, πολυπλοκότητα γεωλογικών φαινομένων.
 |
Πολύπλοκη γεωλογία. Κάραβες Γαύδου.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
 |
Παλαιοακτές διαφορετικής χρονικής περιόδου με κλίση μεταξύ τους. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Κεκλιμένα πετρώματα.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης) |
Η Κρήτη παρουσιάζει φαινόμενα στρέψης
με αποτέλεσμα το δυτικό μέρος της να ανυψώνεται, ενώ το ανατολικό να βυθίζεται.
Έτσι οι δυτικές ακτές της είναι κατά κανόνα ρηγματογενείς.
 |
Ρηγματογενείς ακτές. Στο βάθος ο Μπάλλος.
(φωτ: Paraskevi Vigli). |
Και αυτό όμως δεν είναι νομοτέλεια, ούτε γίνεται με κανονικό, περιοδικό και ομοιόμορφο τρόπο. Στην Φύση κυριαρχεί η σχετικότητα και η πολυπλοκότητα.
 |
Νότια Κρήτη. Καθρέπτες ρηγμάτων με διαφορετικές παρατάξεις.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Ακόμα σε παραλίες της Δυτικής Κρήτης
μπορεί να βρεις ηφαιστειακά πετρώματα που «ταξίδεψαν» εκεί μετά την έκρηξη του
ηφαιστείου της Σαντορίνης.
 |
Κίσσηρις.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Τα αποτελέσματα και για την συγκεκριμένη περίπτωση η ανύψωση των ακτών, δημιουργούνται
ως συνδυασμός όλων αυτών των φαινομένων και είναι πολυπαραγοντικά. Αυτή την μοναδικότητα των ακτών θέλω να αναδείξω
και να προτείνω την ανακήρυξη της περιοχής σε Γεωπάρκο από τους ειδικούς. Ας
αναφερθούμε όμως πρώτα σε σύγχρονες έρευνες, που αφορούν την κατανόηση των
γεωλογικών φαινομένων.
Η στρέψη της Κρήτης ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης των λιθοσφαιρικών πλακών.
Κρήτη και τεκτονισμός.
(Σκαρίφημα από το διαδίκτυο). |
Σε επιστημονική εργασία Γερμανών και
Αμερικανών γεωλόγων από το Πανεπιστήμιο της Μινεσότας, αναφέρονται τα εξής:
 |
Ανύψωση και βύθιση περιοχών στον Ελλαδικό χώρο.
(Σκαρίφημα από το διαδίκτυο). |
«Η Ελλάδα, βουλιάζει στην θάλασσα, καθώς τα πετρώματα της, ύστερα από
τόσα εκατομμύρια χρόνια έχουν υποστεί διάβρωση κι είναι τόσο μαλακά και ελαφριά
που η δύναμη της βαρύτητας τα σπρώχνει προς τον πυθμένα της θάλασσας. Ακόμη και
στην Κρήτη, όπου η εικόνα που έχουν σήμερα οι επιστήμονες είναι πως το δυτικό
κομμάτι της βυθίζεται και το ανατολικό υψώνεται, αν μελετήσει κανείς τις
περιοχές, σε μικρότερη κλίμακα, ενδέχεται να εντοπίσει «βυθίσματα» σε δυτικές περιοχές
και «ανυψώσεις» στα ανατολικά. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, οι συγκεκριμένες
έρευνες γίνονταν με εξειδικευμένα τοπογραφικά όργανα, τα οποία απαιτούσαν πολύν
κόπο και χρόνο από τους ειδικούς για να εντοπιστούν οι όποιες μεταβολές και
κινήσεις εδαφών».
Ο γεωλογικός χάρτης των πετρωμάτων της Κρήτης.
(Σκαρίφημα από το διαδίκτυο) |
Έρευνα άλλης ομάδας επιστημόνων από
το Εθνικό Κέντρο Γεωεπιστημών
(GFZ) της Γερμανίας και των Ινστιτούτων GNS-Science και Canterbury University
της Νέας Ζηλανδίας παρουσιάσθηκαν σε τεύχος της Αμερικανικής επιστημονικής
επιθεώρησης “Geophysical Research Letters, με επικεφαλής την Ελληνίδα
ερευνήτρια του Εθνικού Κέντρου Γεωεπιστημών της Γερμανίας, Βασιλική
Μουσλοπούλου, φέρνει για πρώτη φορά στο φως νέα εντυπωσιακά στοιχεία, σύμφωνα
με τα οποία σε βάθος χρόνου 50.000 ετών στην Κρήτη έχουν σημειωθεί περισσότεροι
από 40 μεγασεισμοί, δηλαδή σεισμοί με μέγεθος πάνω από 8 Ρίχτερ, που έχουν
αλλοιώσει και την μορφή του νησιού υψώνοντας την νότια ακτογραμμή του έως και κατά
100 μέτρα.
Σύμφωνα με αυτά, ο αριθμός των
σεισμικών πηγών στην Ανατολική Μεσόγειο ικανών για την γένεση τέτοιων μεγα-σεισμών,
και συνοδών κυμάτων τσουνάμι, αποδεικνύεται σημαντικά μεγαλύτερος σε σχέση με
αυτόν που μέχρι σήμερα γνωρίζαμε. Επίσης, σε διάστημα χιλιάδων ετών, οι
σεισμικές αυτές πηγές φαίνεται να δρουν σπασμωδικά (δηλαδή μη-περιοδικά) λόγω
μεγάλων σεισμικών εξάρσεων. Ο πυθμένας της Ανατολικής Μεσογείου, λόγω της
βίαιης σύγκλισης των πλακών της Αφρικής και Ευρασίας, έχει έντονο ανάγλυφο και
μοιάζει με ένα κατακερματισμένο μωσαϊκό από μικροπλάκες. Η σύγκλιση των πλακών
έχει ως αποτέλεσμα η Ανατολική Μεσόγειος να βρίσκεται συχνά εκτεθειμένη στο
φυσικό φαινόμενο των σεισμών.
Οι γεωεπιστήμονες για να το κατανοήσουν
αυτό συνδύασαν διαφορετικές μεθόδους και τεχνικές, από έρευνα πεδίου στην Κρήτη
μέχρι ραδιοχρονολογήσεις θαλάσσιων οργανισμών και μαθηματικά μοντέλα
προσομοίωσης σεισμών. Συγκεκριμένα, οι ειδικοί εντόπισαν και χαρτογράφησαν
απολιθωμένες ακτογραμμές κατά μήκος της Κρήτης, που σήμερα βρίσκονται
ανυψωμένες έως και 23 μέτρα πάνω από την στάθμη της θάλασσας.
 |
Νότια Κρήτη. Ανυψωμένες ακτές.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης) |
Κάθε μία από αυτές τις ακτογραμμές
πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει την παλαιά στάθμη της θάλασσας κατά την χρονική
στιγμή του σχηματισμού της ακτογραμμής, ενώ το υψόμετρό της καταγράφει την
συνολική κατακόρυφη μετατόπιση που έχει υποστεί η ακτογραμμή (σε σχέση με την
στάθμη της θάλασσας) λόγω των διαδοχικών σεισμικών κινήσεων. Ραδιοχρονολογώντας
πεθαμένους θαλάσσιους μικροοργανισμούς που επικαλύπτουν την κάθε ακτογραμμή με
την μορφή ακτόλιθου, οι επιστήμονες βρήκαν ότι τα τελευταία 50 χιλιάδες χρόνια
ολόκληρη η Κρήτη, δυτική και ανατολική, έχει ομοιόμορφα ανυψωθεί περίπου 100
μέτρα από την δράση 40 τουλάχιστον μεγα-σεισμών το μέγεθος των οποίων
ξεπερνούσε τα 8 Ρίχτερ.
Για το ίδιο θέμα σε άρθρο ο
Χαράλαμπος Φασούλας γεωλόγος στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου
Κρήτης γράφει:
«Μέχρι σήμερα ο καταστροφικός σεισμός αυτός
της Κρήτης (του 365μ.Χ. που υπολογίστηκε στα 8,3–8,7 Ρίχτερ) θεωρείται
ότι προήλθε από το δυτικό τμήμα της «ελληνικής τάφρου», εκεί όπου η αφρικανική
πλάκα βυθίζεται κάτω από την πλάκα του Αιγαίου Ο σεισμός αυτός, εξαιτίας του οποίου ισοπεδώθηκαν οι περισσότερες πόλεις της Κρήτης και το
νησί ανυψώθηκε από τα δυτικά έως και 9 μέτρα, θεωρείται ακόμα και σήμερα ο
ισχυρότερος που έχει συμβεί ποτέ στη Μεσόγειο. Το τσουνάμι που επακολούθησε τον
Ιούλιο του 365μ.Χ., προκάλεσε καταστροφές σε πολλές παραλιακές πόλεις της
Ανατολικής Μεσογείου και μάλιστα θεωρείται ότι κατέστρεψε τον Φάρο της
Αλεξάνδρειας. Μια νέα μελέτη Ελβετών, Γερμανών και Αμερικανών επιστημόνων (που
δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό της Αμερικανικής Ένωσης Γεωφυσικής) έρχεται
να αμφισβητήσει την θεωρία αυτή, δίνοντας μια νέα εκδοχή, η οποία «ταιριάζει»
με την περιγραφή του Μαρκελλίνου για το τσουνάμι στις ακτές της Αιγύπτου».
Ρήγμα Φαλάσαρνας.
(Σκαρίφημα από το διαδίκτυο) |
Η περιγραφή του Μαρκελλίνου:
«Λίγο μετά το πρώτο φως της αυγής, αφού προηγήθηκαν βροντές και αστραπές,
ολόκληρη η γη συνταράχθηκε. Η θάλασσα αποσύρθηκε και τα νερά της τραβήχτηκαν σε
τέτοια έκταση ώστε ο βυθός της αποκαλύφθηκε. Μπορούσε, έτσι, κανείς να δει
χωμένα βαθιά στη λάσπη πολλά θαλάσσια όντα και πολλές οροσειρές και κοιλάδες
που, ενώ ήταν πάντοτε σκεπασμένες με νερό, έγιναν ορατές, καθώς έπεφταν πάνω
τους για πρώτη φορά οι ακτίνες του ήλιου. Πολλά πλοία εξώκειλαν και πολλοί
άνθρωποι περιπλανιόνταν στα λίγα νερά που έμειναν μαζεύοντας ψάρια και άλλα
θαλάσσια όντα, αλλά τα θαλάσσια κύματα επανήλθαν υπερυψωμένα και όρμησαν πάνω
στα αβαθή νερά, στα νησιά και σε εκτεταμένες στεριές ισοπεδώνοντας πολλά κτίρια
ή οτιδήποτε συναντούσαν στον δρόμο τους. Τεράστιες ποσότητες νερού φόνευσαν,
κατά την επιστροφή τους, πολλές χιλιάδες ανθρώπων. Όταν η μανία των νερών
κόπασε, φάνηκαν κατεστραμμένα πλοία και πτώματα ναυαγών. Μερικά μεγάλα πλοία
είχαν εκσφενδονιστεί από το κύμα στις στέγες σπιτιών, όπως συνέβη στην
Αλεξάνδρεια, και άλλα σε απόσταση μέχρι δύο μίλια μέσα στην ξηρά».
Περιγράμματα ισοϋψών που δείχνουν ανύψωση (σε μέτρα) που σχετίζεται με το σεισμό του 365μ.Χ. Τα περιγράμματα τροποποιήθηκαν μετά τον Flemming 1978, που αναφέρονται στο Stiros 2010.
(Σκαρίφημα από το διαδίκτυο) |
Ο Χαράλαμπος Φασούλας, ο μόνος
Έλληνας που συμμετέχει στην διεθνή επιστημονική ομάδα εξηγεί:
«Η επικρατούσα άποψη είναι ότι το επίκεντρο του σεισμού αυτού βρισκόταν
δυτικά της Γαύδου, στο σημείο βύθισης της αφρικανικής πλάκας κάτω από τον φλοιό
του Αιγαίου. Η εκτίμηση αυτή βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ανύψωση των
νοτιοδυτικών ακτών της Κρήτης, από τα Φαλάσαρνα και τον Μπάλο έως και την Αγία
Ρουμέλη και τον Πλακιά.
Η λιμνοθάλασσα του Μπάλλου. Οι θίνες δημιουργήθηκαν από τους ισχυρούς ανέμους που πνέουν στην περιοχή.
(φωτ: Paraskevi Vigli) |
Όμως υπάρχουν διάφορα σημεία που δεν συμφωνούν με αυτή την ερμηνεία για
την γένεση του σεισμού. Για παράδειγμα, στις γεωφυσικές μελέτες ή στις
σεισμικές έρευνες που έγιναν τα τελευταία χρόνια στην περιοχή, δεν έχει
χαρτογραφηθεί σε εκείνο το σημείο ένα τόσο μεγάλο ρήγμα, που να δικαιολογεί
σεισμό άνω των 8 Ρίχτερ. Αντίθετα υπάρχει μια τεράστια ζώνη ενεργών ρηγμάτων,
από το ρήγμα της Φαλάσαρνας έως την ρηξιγενή ζώνη των Σφακίων, που θα μπορούσε
να έχει δώσει τέτοια μεγέθη σεισμών».
Η διεθνής επιστημονική ομάδα, η οποία
έχει παρουσία στην Κρήτη μέσω διαδοχικών ερευνητικών προγραμμάτων και
διδακτορικών μελετών την τελευταία 20ετία, προσέγγισε την υπόθεση με έναν νέο
τρόπο. Η ομάδα υπό τον καθηγητή Ρίτσαρντ Οττ, από το Γερμανικό Κέντρο για την
Γεωεπιστημονική Έρευνα (German Centre for Geoscience Research) συνέλεξε και
χρονολόγησε με άνθρακα απολιθώματα θαλάσσιων οργανισμών (όπως κοράλλια και
γαστερόποδα) από οκτώ διαφορετικές θέσεις στη νοτιοδυτική ακτή της Κρήτης, ενώ
στα Φαλάσαρνα, την Παλαιόχωρα και την Χώρα Σφακίων πραγματοποίησε επιπλέον
εγκάρσιες δειγματοληψίες ιζημάτων. Παράλληλα, δημιούργησε δύο νέα μοντέλα για
να προσομοιώσει την ανύψωση που θα μπορούσε να έχει προκαλέσει στην Κρήτη ένας
σεισμός όχι από την ελληνική τάφρο, αλλά από τα ενεργά ρήγματα Φαλάσαρνας –
Σφακίων και το είδος του τσουνάμι που θα δημιουργούνταν από αυτά.
Έτσι κατέληξαν σε μια νέα υπόθεση. Κατ’
αρχήν, ότι ο σεισμός του 365μ.Χ. δεν ήταν τόσο ισχυρός όσο θεωρείται, αλλά ότι δεν
ξεπέρασε τα 8 Ρίχτερ. Επιπλέον, ότι η ανύψωση των εδαφών της Δυτικής Κρήτης δεν
έγινε με μιας, με τον σεισμό του 365μ.Χ., αλλά σταδιακά, με μια σειρά ισχυρών
σεισμών που προηγήθηκαν τους προηγούμενους αιώνες. Όσο για το τσουνάμι, η γένεσή του από έναν
σεισμό στην ζώνη των ενεργών ρηγμάτων Φαλάσαρνας – Σφακίων ταιριάζει καλύτερα
με τις ιστορικές περιγραφές. Αν είχε προκληθεί από την βύθιση της αφρικανικής
πλάκας, στην Αλεξάνδρεια θα είχε γίνει μια πολύ μικρή απόσυρση της θάλασσας και
μετά η επιστροφή της με πολύ μεγάλα κύματα, όπως είδαμε πριν από λίγα χρόνια με
το τσουνάμι στην Ινδονησία. Αντίθετα ένα τσουνάμι από τα ρήγματα της περιοχής
θα προκαλούσε πρώτα πολύ μεγάλη απόσυρση της θάλασσας και μετά διαδοχικά
κύματα, όπως περιγράφει ο Αμμιανός Μαρκελλίνος ότι συνέβη», λέει ο κ. Φασούλας.
Με τα δεδομένα της παρατήρησης από
την Ινδονησία μπορεί να γίνει εκτίμηση του σεισμικού κινδύνου σήμερα. Συνεχίζει ο ειδικός:
«Η αξία της συγκεκριμένης επιστημονικής έρευνας, πάντως, δεν αφορά μόνο
το παρελθόν, αλλά και το μέλλον. Αν μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε τον μηχανισμό
που προκάλεσε τις ανυψώσεις του εδάφους, αυτό θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε
και τους ρυθμούς που επαναλαμβάνονται τέτοια ακραία γεγονότα και ποια ρήγματα
συνδέονται με αυτά. Επομένως, θα μπορέσουμε να εκτιμήσουμε καλύτερα τον
σεισμικό κίνδυνο που διατρέχει η Κρήτη και βέβαια όλη η Ανατολική Μεσόγειος»,
καταλήγει ο κ. Φασούλας.
(https://flashnews.gr/post/460401/nea-ekdoxh-gia-ton-seismo-toy-365-m-x-sthn-krhth?fbclid=IwAR1TcJ62qG-uvxRh_gpbMWKb3PfOLHsxm8K3POAxAkSnuIeu5GkP520xNy0)
Μετά από την μελέτη των παραπάνω άρθρων για την περιοχή, παρατήρησα με την σειρά μου ότι ενώ έχουν ανακηρυχθεί σε
γεωπάρκα η περιοχή της Σητείας στην
Βόρεια και το φαράγγι του Ψηλορείτη στην Νότια Κρήτη, απουσιάζει η Δυτική Κρήτη,
που κατά την γνώμη μου έχει τεράστιο ενδιαφέρον, λόγω της ανύψωσης των ακτών
της.
Αφορά βέβαια την παράκτια
γεωμορφολογία που έχω ασχοληθεί. Θα προσπαθήσω με απλές προτάσεις να
αιτιολογήσω την πρόταση επί του θέματος και για αυτούς που δεν έχουν
εξειδικευμένες γνώσεις.
Τεκμηρίωση της πρότασης. Ενδιαφέρουσες
γεωμορφές.
Οι ακτές της Δυτικής και Νότιας
Κρήτης παρουσιάζουν τα εξής ενδιαφέροντα γεωλογικά φαινόμενα:
- Ανύψωση γραμμών παλαιών ακτών. Η ανύψωση αυτή δεν γίνεται ακαριαία γιατί ο γεωλογικός χρόνος
"τρέχει" με διαφορετική ταχύτητα. Γίνεται σταδιακά αλλά στην διάρκεια
ζωής ενός ανθρώπου δεν είναι δυνατόν να καταγραφεί όπως και ο κορμός ενός
δέντρου που περιέχει άνθρακα "καίγεται" δηλαδή ενώνεται με το οξυγόνο
της ατμόσφαιρας, αλλά η ταχύτητα αντίδρασης είναι τόσο μικρή που δεν το
αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Η σταδιακή άνοδος της ακτής δημιουργεί
και μικρορήγματα "πλαστικότητας" που σε συνδυασμό με την μεγάλη κλίση
της τοπογραφίας έχει σαν αποτέλεσμα την διάβρωση των χαλαρών ιζημάτων ή της
πτώσης βράχων συνέπεια της βαρύτητας και την θαλάσσια διάβρωση από τα κύματα.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ακτής.
 |
Νότια Κρήτη. Δημιουργία ακτής.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
 |
Γαύδος. Δημιουργία ακτής. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης) |
Η ανύψωση των ακτών επιβεβαιώνεται
από την ύπαρξη παλαιών παράκτιων σπηλαίων σε γραμμική διάταξη πού
δημιουργήθηκαν στο όριο επίδρασης του κύματος και είναι είτε παράλληλη με τον
οριζόντιο άξονα (περίπτωση της Χερσονήσου της Γραμβούσας), είτε σε κλίση με
αυτόν (Μάταλα), που υποδηλώνει και τις κατακόρυφες ανυψωτικές δυνάμεις που
έδρασαν.
 |
Νότια Κρήτη. Δημιουργία θαλάσσιων σπηλαίων στο επίπεδο της θάλασσας.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης) |
Νότια Κρήτη. Άνοδος της ξηράς που υποδηλώνεται από τα σπήλαια Υπολείμματα θαλάσσιων παλιρροιακών εγκοπών.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης) |
 |
Γραμβούσα. Γραμμική παράταξη θαλάσσιων παράκτιων σπηλαίων σε ανυψωμένη ακτή.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης) |
 |
Μάταλα. Ανυψωμένες παλαιοακτές με παρατάξεις παράκτιων σπηλαίων σε κλίση ως προς το οριζόντιο επίπεδο. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
- Η παρουσία παλαιών επιφανειών
διάβρωσης, όπως
παρατηρούνται στη Γραμβούσα και ανατολικά της Παλαιόχωρας των Χανίων.
 |
Ανατολικά της Παλαιόχωρας των Χανίων. Παλιά επιφάνεια διάβρωσης.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
 |
Γραμβούσα. Παλιά επιφάνεια διάβρωσης. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
- Η δημιουργία λιμνοθαλασσών ή παράκτιων λιμνών με εγκλωβισμένο θαλασσινό
νερό, που η εξάτμιση του δημιουργεί μικρά
αποθέματα Nacl, που κι αυτό με τη σειρά του συνεκτικοποιεί χαλαρά ιζήματα που
υπάρχουν στο όριο ξηράς θάλασσας. Αυτές οι παράκτιες λίμνες συνδέουν το έδαφος
της Κρήτης με κοντινά νησιά. Τέτοια παραδείγματα είναι το Ελαφονήσι και η
λιμνοθάλασσα του Μπάλου.
 |
Μπάλλος. Αποθέματα Nacl.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
 |
Ελαφονήσι. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
 |
Μπάλλος. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
- Η ύπαρξη θαλάσσιων παλιρροϊκών εγκοπών σε υψόμετρα μεγαλύτερα από το σημερινό 0.
 |
Νότια Κρήτη. Σύγχρονες θαλάσσιες παλιρροϊκές εγκοπές.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης) |
 |
Γραμβούσα. Σύγχρονες θαλάσσιες παλιρροϊκές εγκοπές. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης) |
 |
Νότια Κρήτη. Υπολείμματα θαλάσσιων παλιρροϊκών εγκοπών. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
-
Η ύπαρξη λιμενικών εγκαταστάσεων
σε υψόμετρα +6 μέτρα περίπου από το σημερινό 0, όπως στο αρχαίο λιμάνι της Φαλάσαρνας. Η αρχαία πόλη αποτελεί μια μοναδική
περίπτωση στην παγκόσμια ιστορία. Το σύνηθες είναι αρχαία λιμάνια να καταβυθίζονται.
 |
Το αρχαίο λιμάνι της Φαλάσαρνας. Οι δέστρες των πλοίων.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Μελέτη περίπτωσης της αρχαίας πόλης:
Σκαρίφημα της πόλης. Από το φυλλάδιο του Υπουργείου Πολιτισμού.
Για την αρχαία πόλη μας δίνει πληροφορίες το Υπουργείο
Πολιτισμού:
«Η αρχαία Φαλάσαρνα βρίσκεται στο δυτικό άκρο του ακρωτηρίου της
Γραμβούσας, στη δυτική ακτή της Κρήτης. Η προέλευση του ονόματος της αποδίδεται
στη νύμφη - τοπική ηρωίδα Φαλάσαρνα.
Από την αρχαιότητα σώζονται επιγραφικές και άλλες γραπτές πηγές, που
αφορούν στη Φαλάσαρνα. Ο Ψευδοσκύλλακας (4ος αι. π.Χ., Περίπλους, 47), είναι ο
πρώτος που αναφέρει για την Φαλάσαρνα ότι απέχει μίας ημέρας ταξίδι από την
Λακεδαίμονα, βρίσκεται στο άκρο της Κρήτης και είναι η πρώτη πόλη εγκαθιδρυμένη
προς την πλευρά που δύει ο ήλιος, ονομάζεται Φαλάσαρνα και έχει κλειστό λιμάνι.
Ο Dionysius Calliphontis filius (Descriptio Graeciae, 118-122), γράφει ότι η Φαλάσαρνα βρίσκεται στην πλευρά που δύει ο
ήλιος, έχει κλειστό λιμάνι και ιερό της Αρτέμιδας που την ονομάζουν Δίκτυννα.
Επιπλέον γεωγραφικές αναφορές διαπιστώνονται στους Σταδιασμούς της Μεγάλης
Θαλάσσης (336), στον Στράβωνα (Χ, 474), στον Πτολεμαίο (ΙΙΙ, 15, 2), και στον
Στέφανο τον Βυζάντιο. Η Φαλάσαρνα αναγράφεται στον κατάλογο των κρητικών πόλεων
που συνθηκολόγησαν με τον βασιλιά Ευμένη Β΄ της Περγάμου (170π.Χ.).
Παραδοσιακός αντίπαλος της ήταν η Πολυρρήνια. Ανάμεσά στις δυο πόλεις υπήρχαν
συνοριακές διαμάχες, όπως επιβεβαιώνεται και από τη συνθήκη συμμαχίας (Ε 191), που
συνυπέγραψαν στα 290-280π.Χ. και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κισάμου.
Όμως, λίγο αργότερα, η συμμαχία που σύναψε η Φαλάσαρνα με την Κνωσό και άλλες
κρητικές πόλεις εναντίον της Φαιστού με την οποία συμμάχησε η Πολυρρήνια, όξυνε
για μεγάλο διάστημα τις προστριβές μεταξύ των δυο πόλεων. Περαιτέρω, σύμφωνα με
αυτά που αναφέρει ο Πολύβιος (Ιστορίαι, 22, 15, 2-6), λίγο πριν το 184π.Χ., η
Κυδωνία επιτέθηκε στην Φαλάσαρνα και η μεταξύ τους σύγκρουση διευθετήθηκε με
παρέμβαση των Ρωμαίων. Τέλος, η Κνωσός και η Φαλάσαρνα υποστήριξαν στρατιωτικά
τον βασιλιά Περσέα της Μακεδονίας στον πόλεμο εναντίον της Ρώμης (171-168π.Χ.).
Ενδείξεις κατοίκησης στον χώρο εντοπίζονται από τη μινωική εποχή. Ωστόσο,
τα ευρήματα του νεκροταφείου πιστοποιούν την οργάνωση της πόλης στην αρχαϊκή
περίοδο (αρχές 6ου αι.π.Χ.). Ο 4ος και 3ος αι.π.Χ. ήταν εποχή ακμής για τη
Φαλάσαρνα, που έγινε μια ισχυρή ναυτική δύναμη στους εμπορικούς δρόμους της
δυτικής Μεσογείου, οχυρώθηκε, κοσμήθηκε με ναούς και δημόσια κτήρια και έκοψε
δικά της νομίσματα. Η νομισματοκοπία της ξεκινάει στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ.
με κύρια απεικόνιση μια γυναικεία κεφαλή, πιθανόν της Δίκτυννας ή της νύμφης
Φαλάσαρνας. Κατά την ανασκαφέα του χώρου, δρ. Ελπίδα Χατζηδάκη, η Φαλάσαρνα
υπήρξε πειρατικό ορμητήριο που τελικά κατέστρεψαν οι Ρωμαίοι το 67π.Χ., κατά
την εκστρατεία του Μέτελλου στο πλαίσιο της επιχείρησης που οργάνωσε ο Πομπήιος
για την καταστολή της πειρατείας στην δυτική Μεσόγειο και την εδραίωση της Pax
Romana. Στη συνέχεια, τα ίχνη κατοίκισης της πόλης είναι πενιχρά ενώ υπάρχουν
τέτοιες ενδείξεις σε άλλο σημείο της περιοχής. Οι σεισμοί του 66 και του 365μ.Χ.
την ισοπέδωσαν οριστικά. Μάλιστα, με τον δεύτερο σεισμό η στεριά ανυψώθηκε κατά
6–9μ., με αποτέλεσμα το αρχαίο λιμάνι να θαφτεί κάτω από τόνους επιχώσεων και
να μετατραπεί σε ξηρά. Μεταξύ των ετών 1415–1418 την περιοχή επισκέφθηκε ο
φλωρεντινός μοναχός και χαρτογράφος Chr. Buondelmonti, που αναφέρει στα
συγγράμματά του ότι στην κορυφή ενός λόφου υπάρχει μια αρχαία πόλη με κατάλοιπα
τειχών, κατοικιών και δεξαμενών λαξευμένων στον φυσικό βράχο. Στους νεώτερους
χρόνους οι άγγλοι περιηγητές R. Pashley και T. Spratt επισκέφτηκαν τη Φαλάσαρνα
το 1834 και τη δεκαετία του 1850 αντίστοιχα.
Οι σωστικές ανασκαφές που διενεργούνται από το 1966 και η συστηματική
ανασκαφική έρευνα από το 1986, πλουτίζουν τις γνώσεις μας για την ιστορία της
πόλης και φέρνουν στο φως σταδιακά, το αρχαίο λιμάνι, την πόλη και το
νεκροταφείο.
Φαλάσαρνα. Υπόλειμμα θαλάσσιας παλιρροϊκής εγκοπής.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Το λιμάνι είχε κατασκευασθεί στη θέση μιας προϋπάρχουσας λιμνοθάλασσας.
Τα φυσικά βράχια της ακτής λειάνθηκαν δημιουργώντας μια λιμενολεκάνη 100Χ75μ.
που ενωνόταν με τη θάλασσα με δυο κανάλια. Εκείνο με το μικρότερο βάθος,
προφανώς, χρησιμοποιούνταν για την ανακύκλωση του νερού ή τον ορμισμό μικρών
λέμβων. Στα όρια της λιμενολεκάνης αποκαλύφθηκαν τμήματα κτιστής προκυμαίας με
δέστρες πλοίων. Βορειότερα του κυρίως λιμένα έχει εντοπιστεί μια δεύτερη
υδατολεκάνη. Νοτιοδυτικά αυτής αποκαλύφθηκαν, λιθόστρωτος δρόμος που πιθανόν
οδηγούσε στην ακρόπολη και μια κατασκευή με πέντε δεξαμενές σε πλακόστρωτο
δάπεδο, που είχε δυο φάσεις. Η αρχική χρήση της, τον 4ο και 3ο αι.π.Χ.,
σχετίζεται με τα δημόσια λουτρά της πόλης και η υστερότερη στον 2ο (?)- 1ο αιώνα
π.Χ. με την πλύση πηλού. Νότια του λιμανιού και κατά μήκος της ακτογραμμής
διακρίνονται τα αρχαία λατομεία, απ' όπου προήλθε το οικοδομικό υλικό της
πόλης. Στην περιοχή τους και πάνω στον αγροτικό δρόμο που οδηγεί στον
αρχαιολογικό χώρο συναντά κανείς τον λεγόμενο «θρόνο», λαξευμένο σε ένα κομμάτι
φυσικού βράχου. Κοντά στα λατομεία της ακτής αποκαλύφθηκε και μια «ιχθυοδεξαμενή»,
διαστάσεων 5Χ5μ., λαξευμένη και αυτή στο φυσικό πέτρωμα.
Τα αρχαία λατομεία.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Το νεκροταφείο καλύπτει μια περίοδο από την αρχαϊκή μέχρι την ελληνιστική
εποχή και περιλαμβάνει ταφές σε πίθους, σε ορύγματα στο έδαφος, σε
κιβωτιόσχημους τάφους και σε λαξευτούς, στο φυσικό έδαφος. Από τα κτερίσματα
των τάφων ξεχωρίζουν τα εισηγμένα και ντόπια μελανόμορφα και ερυθρόμορφα
αγγεία.».
(http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2615)
Στο δια ταύτα.
Για όλους τους λόγους που ανέπτυξα
προηγουμένως θα παρακαλούσα τους εξαίρετους ειδικούς συναδέλφους που
ασχολούνται με την ανακήρυξη των Γεωπάρκων στην Ελλάδα να στρέψουν την προσοχή
τους στις ακτές της Δυτικής και Νότιας Κρήτης, να οριοθετήσουν τις περιοχές
ενδιαφέροντος και να προχωρήσουν στην ανακήρυξη της περιοχής ως Γεωπάρκο. Η
βοήθειά σε ότι χρειαστεί επ’ αυτού από μένα είναι αυτονόητη. Η κατανόηση του φαινομένου της
ανύψωσης της ακτής μπορεί να ενισχυθεί και από άλλες ειδικότητες (π.χ.
αρχαιολόγους) ή διαφορετικών επιστημονικών πεδίων (π.χ. μικροπαλαιοντολόγους ή
ειδικούς σε προσδιορισμό ελασματοβραχίων ή άλλων εμβίων θαλασσίων ειδών ή σε
ραδιοχρονολόγηση).
 |
Αρτίγονο γαστερόποδο. Μετά από χιλιάδες χρόνια θα προσδιορίζει την ηλικία του πετρώματος.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
 |
Εγκλωβισμένο σε πέτρωμα ελασματοβράχιο. (φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Ταυτόχρονα να εκδοθούν ενημερωτικά φυλλάδια για την ιστορία, την
γεωλογία και την οικολογία της περιοχής μιας και το καλοκαίρι κατακλύζεται από
τουρίστες.
 |
Τουρίστες στο Κάστρο της Γραμβούσας.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Ειδικά να καθιερωθούν επισκέψεις
μαθητικών ομάδων και η ενημέρωση τους να γίνεται μέσα από φύλλα εργασίας,
επισκέψεις σε Μουσεία Φυσικής Ιστορίας, Αρχαιολογικά Μουσεία, τόπους ιδιαίτερου
οικολογικού ενδιαφέροντος και να δίνονται πληροφορίες για την ιστοριογραμμή της
περιοχής μέσα από αρχαιολογικά ευρήματα. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί σε
περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί Natura και η χρήση τους δεν συνάδει με την
προστασία τους (Ελαφονήσι).
 |
Γαύδος. Αποθηκευτικό πυθάρι αρχαίων χρόνων.
(φωτ: Β. Κωνσταντινίδης). |
Επειδή η ύπαρξη όλων αυτών των
παράκτιων γεωμορφών που κατέγραψα, εκτός του ότι είναι μνημεία της φύσης δίνουν
ταυτόχρονα και πληροφορίες στους επιστήμονες για την γεωλογική ιστορία της
περιοχής. Έτσι κρίνεται απαραίτητο κατά
την ταπεινή μας άποψη σε παράκτια τεχνικά έργα όπως: Λιμάνια, κατοικίες,
δρόμους, βιομηχανικές ή λατομευτικές εγκαταστάσεις να ζητείται έκθεση
περιβαλλοντικών επιπτώσεων από ειδικούς γεωμορφολόγους.
Βιβλιογραφία:
https://www.tanea.gr/2001/03/05/greece/i-ellada-boyliazei-kai-psilwnei/
https://drive.google.com/file/d/0B-RAgVMXo2w1MVZ5c01Ub0J0eG8/view
https://drive.google.com/file/d/0B-RAgVMXo2w1WHdrX3FMOVVZeTQ/view
https://drive.google.com/file/d/0B-RAgVMXo2w1dmZVMnBuTGtZNEk/view
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου