ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΓΙΑ ΘΑΛΑΣΣΕΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΑΚΤΕΣ.

Το όνειρο

ΛΕΧΑΙΟ – ΔΙΟΛΚΟΣ – ΚΕΓΧΡΙΕΣ

      Κάποιο γλυκοχάραμα του Κερασηνού μήνα κάπου στον 4ο αιώνα π.Χ.

      Η «Ερμώνασσα», μια ολκάς πλησίαζε αργά-αργά το λιμάνι των Κεγχρεών. Ο κυβερνήτης της, ο Χαρίτων είχε αποκάμει στην πλώρη και αναπολούσε τις μνήμες του από τότε που ήταν παιδί. Μια μέρα απ’ τα μικρά του χρόνια γνώρισε τον άνθρωπο που έμελλε να του χαράξει τον δρόμο της ζωής του.

      Πάλι Κερασηνός μήνας ήταν πριν σαράντα τόσα χρόνια που άκουσε ότι έξω από την παραλιακή πόλη του Άξενου Πόντου είχαν στρατοπεδεύσει κάποιοι ξένοι, μύριοι, ταλαιπωρημένοι μα όχι και αγριωποί, παρ’ όλον που κρατούσαν όπλα. Ήταν λέει πολεμιστές. Αλλά μιλούσαν την γλώσσα του. Αυτός σπρωγμένος από κάποιο ανεξήγητο λόγο, έβαλε σ’ ένα αμφορέα κρύο νερό από το πηγάδι του χτήματος που είχαν, μάζεψε τα μοναδικά κεράσια από τα δέντρα τους, τα’ βαλε σ’ ένα καλάθι και έτρεξε να τους συναντήσει, καθόσον τα έθιμα της φιλοξενίας της φυλής του όριζαν.

      Διάλεξε ένα άντρα ταλαιπωρημένο που όμως το βλέμμα του ενέπνεε σιγουριά, αρχοντιά και καλοσύνη.

-        Σας έφερα λίγα φρούτα του τόπου μου και κρύο νερό να ξαποστάσετε ξένε που μιλάτε την γλώσσα μας.

-        Πώς σε λένε παιδί μου;

-        Χαρίτωνα κύριε.

-        Και μένα Ξενοφώντα τον Αθηναίο.

      Ήταν η πρώτη γνωριμία με τον μέντορά του. Από τότε πήγε αρκετές φορές και τον συναντούσε και αυτός καθόταν και του ’λεγε ιστορίες και τι ιστορίες… 

  

      Ήταν ο στρατηγός αυτών των Μυρίων και ερχότανε από μακριά. Από την Περσία και πήγαινε, επέστρεφε στην πόλη του την Αθήνα. Την πιο όμορφη απ’ όλες τις Ελληνίδες πόλεις. Άραγε οι συντοπίτες του θα τον καλοδέχονταν; Ποιος ξέρει…. Για όλους τους συμπολεμιστές του ήταν στρατηγός μα γι’ αυτόν ήταν φιλόσοφος.

      Και τι δεν του’ πε…

      Ότι τον είχε καλέσει ο Πρόξενος ο Βοιωτός να πάει να πολεμήσει στο πλευρό του Κύρου εναντίον του Αρταξέρξη του Β΄ στην μακρινή Περσία. Και αυτός ενθουσιασμένος με άλλους πολλούς ξεκίνησε. Μα πριν φύγει πήρε και τον χρησμό από το Μαντείο των Δελφών. Να θυσιάσεις σ’ όλους τους Θεούς η συμβουλή του. «Επ’ αγαθώ και μη».

      Πάντα η αλήθεια ήταν ότι οι Πέρσες εκτιμούσαν την ανδρεία και την σοφία των Ελλήνων και τους ήθελαν στο πλάι τους. Όταν όμως ηττήθηκε και φονεύθηκε στην μάχη ο Κύρος, ο Τισσαφέρνης σκότωσε με δόλιο τρόπο τους προηγούμενους στρατηγούς και αυτός ενώ ήταν ο πέμπτος κατά σειρά ανέλαβε  να οδηγήσει τους μισθοφόρους πίσω στην πατρίδα τους. Αφού περιπλανήθηκαν στα απάτητα Ποντικά Όρη είδε σ’ ένα πέρασμα, στην Ζύγανα, την θάλασσα και αργότερα με έκπληξη διαπίστωσε ότι στις παράλιες πόλεις οι κάτοικοί τους μιλούσαν την γλώσσα του. Έτσι γνώρισε και τον μικρό Χαρίτωνα. Εξιστορούσε τόσο ωραία τα συμβάντα της ζωής του, ώστε ο μικρός Χαρίτωνας μαγεύτηκε και αποφάσισε να γίνει σαν κι αυτόν.

      Αν όχι στρατηγός,… θαλασσοπόρος. Και όντως έγινε. Κάποια στιγμή κάποιοι Ίωνες ναυτικοί του μετέφεραν ότι πέθανε κάπου στην Κόρινθο. Έτσι αποφάσισε να πραγματοποιήσει  το όνειρο του να ταξιδέψει στην Κόρινθο για να τον τιμήσει.

      Είχε όμως και άλλους πολλούς λόγους να επισκεφθεί την Κόρινθο. Στην περιοχή που θα άραζε τώρα υπήρχαν κοντά δύο ιερά: τα Ίσθμια και τα Νέμεα, όπου θα επιχειρούσε να προσφέρει σπονδές για να ευχαριστήσει τους Θεούς για την γενναιοδωρία τους στο πρόσωπό του καθ όλη την διάρκεια της ζωής του…

      Και μιας και ήταν η εποχή που θα γίνονταν οι αγώνες στην Νεμέα θα ανηφόριζε προς τα κει, εκεί που οι μαυροφορεμένοι ιερείς θα εκτελούσαν τους ταφικούς αγώνες προς τον Οφέλτη Δία, αλλά και τους Επτά επί Θήβας. Οι τελετές περιλάμβαναν ιππικούς και γυμνικούς αγώνες, κάτι που λάτρευε από την εποχή της εκπαίδευσης του στον Θερμόδωντα. Στην πατρίδα του οι νέοι έπρεπε να πάνε να γυμναστούν στον Θερμόδωντα ποταμό, εκεί που κάποτε υπήρχαν οι ατρόμητες Αμαζόνες για να γίνουν ιππείς, αλλά και να συνευρεθούν μ’ άλλους όμοιους τους για να διατηρούν την ελληνική γενιά τους.

      Είχε ακούσει όμως και ότι στην Σικυώνα παρουσίαζαν θεατρικούς αγώνες, με έργα από την ένδοξη ιστορία της πόλης του Ξενοφώντα, την Αθήνα. Τι ευκαιρία…. Αυτός θα τιμούσε τους θεούς του και οι ναυτικοί του, οι ερέτες και οι βαστάζοι θα «θυσίαζαν» στα πασίγνωστα σ’ όλη την οικουμένη  καπηλειά  της Κορίνθου.

      Όμως παράλληλα θα διερευνούσε κατά πόσο θα μπορούσε να κατασκευάσει ένα καινούργιο πλοίο. Η «Ερμώνασσα» μια πανέμορφη στρογγύλη ναυς, με υπερυψωμένες την πλώρη και την πρύμνη, πιο στρογγυλεμένη στο σχήμα απ’ ότι ήταν οι τριήρεις, φτιαγμένη από αιωνόβια δένδρα της πατρίδας του είχε αρχίσει να γερνάει σαν τον πλοιοκτήτη της και σκεφτόταν να ναυπηγήσει ένα καινούργιο πλοίο στα αξεπέραστα ναυπηγεία της Κορίνθου.

      Η Κόρινθος είχε παράδοση στην ναυπηγική. Στα χρόνια του Περίανδρου ο Αμεινοκλής επινόησε την τριήρη προσθέτοντας μια σειρά κουπιών σε σχέση με τα προηγούμενα πλοία, κάτι που έδινε πολύ μεγάλη ταχύτητα στο πλοίο. Οι ερέτες παρ’ όλο που ήταν περί τους διακόσιους τοποθετούνταν με θαυμαστό τρόπο σε τρεις σειρές. Θαλαμίτες, ζυγίτες και θρανίτες τους ονόμαζαν, ανάλογα σε ποιά θέση κάθονταν και κωπηλατούσαν. Οι τριήρεις είχαν όμως και ιστία πολύ πιο μεγάλα από του δικού του πλοίου.

      Η ολκάς του διέφερε από τις τριήρεις. Είχε πολύ μικρά κουπιά και ένα κεντρικό ιστίο για να βοηθάει την κίνηση της ο άνεμος. Διάλεξε αυτήν την περίοδο το ταξίδι, επειδή φυσούσαν από τα στενά σταθεροί βόρειοι άνεμοι και ταξίδευε την μέρα, ενώ την νύχτα άραζε. Είχε όμως δυνατότητα να κουβαλά μεγάλο φορτίο. Και τώρα  ήταν φορτωμένη με δέρματα και ξυλεία, που σίγουρα θα την πωλούσε στην Κόρινθο μιας και τα ναυπηγεία της ήταν σε οργασμό. Η ολκάς είχε περίεργο σχήμα – αυτό που ανάγκασε τον Αριστοτέλη να την παρομοιάσει με ένα τεράστιο έντομο με μικρά φτερά. Όμως έκανε την δουλειά της….

      Μαγεμένος από τα νερά, τα χρώματα και το φως του Αιγαίου που μόλις άρχισε να αχνοφαίνεται βυθίστηκε πάλι στις αναμνήσεις του, μα ξάφνου μια έντονη συζήτηση που ακουγόταν από μακριά  διέκοψε τις αναπολήσεις του.

      Είδε να έρχεται αλαφιασμένος ο ύπαρχος του ο Νεοκλής.

-   Τι είναι Νεοκλή;

-   Χαρίτωνα φθάσαμε στο λιμάνι των Κεγχρεών και πρέπει να μας ανεβάσουν στον Δίολκο, μα ο επικεφαλής τους είναι πολύ νέος. Δεν τον εμπιστεύομαι.

-    Άσε, θα το δω εγώ.

      Ο Χαρίτωνας ψηλός και γυμνασμένος όπως ήταν, σηκώθηκε και πήγε προς την πρύμνη όπου είδε με την βοήθεια των πυρσών που υπήρχαν στην στεριά μαζεμένους πολλούς εργάτες. Δίπλα ήταν μια τροχαλία με πολλά σκοινιά και αυτοί ήταν έτοιμοι περιμένοντας το παράγγελμα να καθοδηγήσουν την «Ερμώνασσα» προς τον Δίολκο.

      Φώναξε στον επικεφαλής να πλησιάσει και ταυτόχρονα αυτός από την σκοινένια σκάλα κατέβηκε και πάτησε στην γη. Πάντα ήθελε να γνωρίζει προσωπικά αυτούς που θα συνεργάζονταν. Είδε έναν πολύ νεαρό, ήταν δεν ήταν είκοσι χρονών, ξανθό, γεροδεμένο, με ένα βλέμμα όμως γεμάτο σιγουριά.

-    Πώς σε λένε νεαρέ μου. Εσύ είσαι επικεφαλής εδώ;

-    Αλέξανδρε κύριε και είμαι επικεφαλής αυτής της επιστασίας.

-   Και μένα Χαρίτωνα. Αλλά πες μου. Είσαι Κορίνθιος;

-   Όχι κύριε. Ο πατέρας μου είναι από την Αμφίπολη της Μακεδονίας και η μητέρα μου από την Θράκη. Και επειδή έχουμε άφθονη και καλή ξυλεία στα μέρη μας ο πατέρας μου μ’ έστειλε εδώ να σπουδάσω την ναυπηγική τέχνη με σκοπό όταν επιστρέψω να φτιάξω ένα μικρό ναυπηγείο. Μέρος της εργασίας που προσφέρω στα ναυπηγεία, που όπως ξέρετε είναι τα καλύτερα στον κόσμο, είναι να καθοδηγώ τα πλοία πάνω στον Δίολκο και να τα μεταφέρω στην άλλη πλευρά στο λιμάνι του Λεχαίου στον Κορινθιακό Κόλπο.

-   Εκεί θα αράξουμε και εμείς για κάποιο διάστημα. Όμως για πες μου. Ξέρεις τα γύρω μέρη; Την Σικυώνα, την Νεμέα, τα Ίσθμια; Έχεις καθόλου ελεύθερο χρόνο;

-   Μάλιστα κύριε. Στις ελεύθερες μέρες μου μπορώ να σας ξεναγήσω. Είναι εξάλλου υποχρέωσή μου στον Ξένιο Δία.

-   Εντάξει νεαρέ μου. Σε εμπιστεύομαι απόλυτα.

      Με ένα νεύμα του έδωσε το παράγγελμα στον Νεοκλή ότι θα εμπιστευόταν τον Αλέξανδρο και αμέσως οι ναυτικοί του μαζί με τους εργάτες του Δίολκου άρχισαν να ξεφορτώνουν πρώτα στην στεριά με τάξη και βιασύνη τα εμπορεύματα, μετά κατέβασαν τα ιστία, ξήλωσαν το κατάρτι και έσπρωξαν συμμετρικά και από τις δύο πλευρές σκοινιά που θα σύρονταν από εργάτες. Κεντρικά έβαλαν ένα μεγάλο σκοινί και το πέρασαν σε τροχαλία που συνδεόταν  με ένα μεγάλο ξύλινο οριζόντιο βαρούλκο.

 Η «Ερμώνασσα» με λίγους τριγμούς σαν παράπονο, σαν ευχαρίστηση, ξεκίνησε να κινείται προς τον ανηφορικό δρόμο. Ήταν όμως και άλλα πλοία αρόδου, περιμένοντας και αυτά την σειρά τους. Δεν υπήρχε καιρός για χάσιμο και ατέρμονες συζητήσεις και το φως της ημέρας αποκάλυπτε ένα τοπίο γεμάτο χρώματα. Τέτοια χρώματα που μόνον εδώ είχε συναντήσει στην ζωή του…..

Η συνάντηση

      Κάποιο γλυκοχάραμα μιας μέρας του Ιουνίου στις αρχές του 21ου αιώνα. Ξύπνησα πολύ πρωί, σαν να’ χα ορίσει μια απρόσμενη και αναπάντεχη συνάντηση. Έφυγα για να πάρω τον προαστιακό, χωρίς να ξέρω το γιατί. Κατέβηκα στην Κόρινθο και οδηγήθηκα στα Ίσθμια. Σε λίγο θα ξεκινούσε το καραβάκι που θα έκανε τον διάπλου της διώρυγας. Ήθελα να φυσήξει λίγο στο πρόσωπό μου ο θαλασσινός αέρας. Πάντα όταν συνέβαινε αυτό καθάριζε το μυαλό μου από τις σκέψεις και η ψυχή μου από τους αναγκασμούς. Κάθισα αμίλητος και παρατηρούσα τα ιζήματα  στα δύο πρανή της διώρυγας και προσπαθούσα να συνδέσω τις γεωλογικές γνώσεις μου για να αναπαραστήσω την ιστορία της δημιουργίας τους. Όμως οι γνώσεις μου ήταν ατελείς.

      Απέναντί μου καθόταν ένας νεαρός, ξανθός με βλέμμα σίγουρο, σταθερό, όχι εύκολο και της στιγμής. Και αυτός παρατηρούσε τα ιζήματα. Κάπου-κάπου διασταυρώνονταν οι ματιές μας. Κάποια στιγμή σταμάτησε το πλοίο και βγήκαμε στην στεριά. Κατευθύνθηκα  προς τα Ν.Δ. Είδα ότι και ο νεαρός ακολούθησε την ίδια πορεία. Μπα, σκέφτηκα, σύμπτωση!! Όμως η ζωή χωρίς να σε ρωτήσει δημιουργεί τις συμπτώσεις, τις ευκαιρίες, τις συγκυρίες….

Λες και ήταν προετοιμασμένος με ρώτησε:

-        Πηγαίνω προς τις Κεγχριές κύριε, μήπως πάτε προς τα εκεί;

-        Γιατί όχι, του απάντησα. Αφού θα’ χω παρέα…

-        Εντάξει, αλλά μιας και είμαστε δίπλα να μην δούμε τον Δίολκο;

-        Δίολκο…, γιατί έχει τίποτα το ενδιαφέρον;

-        Έτσι νομίζω κύριε.

      Ο νεαρός μόλις είδαμε τους πρώτους κυβόλιθους θαμμένους στην άμμο, που πάνω τους γλιστρούσαν τα αρχαία πλοία ξεκίνησε να μου εξηγεί χωρίς να του το πω.

  

Ο αρχαίος Δίολκος.

-   Ως το1956, οπότε άρχισαν ανασκαφικές εργασίες στην περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου για την αποκάλυψη του Δίολκου, είχαν εκφρασθεί από τους νεότερους μελετητές διάφορες γνώμες σχετικά με τη θέση και τη μορφή του. Παραδείγματος χάρη ο Φρέιζερ θεωρούσε ότι ο Δίολκος θα έπρεπε να είχε τη μορφή «τροχιοδρόμου» (tramway), στηριζόμενος στην παρατήρηση ενός μικρού τμήματος που είχε διατηρηθεί κοντά στη γέφυρα της διώρυγας.

-   Είπες ανασκαφές. Και τι έδειξαν αυτές οι ανασκαφές;

-   Πρώτα πρώτα οι ανασκαφές του Ν. Βερδελή  απεκάλυψαν ένα αρκετά μεγάλο τμήμα του Δίολκου και έλυσαν τις απορίες που συνδέονταν με αυτή. Προσδιορίσθηκε η ακριβής διαδρομή την οποία ακολουθούσε. Ξεκινούσε στον Κορινθιακό από το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται ο σηματοδότης για τα πλοία που κατευθύνονται προς τη διώρυγα, προχωρούσε για ένα διάστημα προς τα ανατολικά και από εκεί στρεφόταν προς τα βορειοανατολικά και πάλι προς τα νοτιοανατολικά, ώσπου κατέληγε στον Σαρωνικό Κόλπο ανατολικά της διώρυγας, στο σημερινό Καλαμάκι, τον αρχαίο Σχοινούντα, όπως ακριβώς αναφέρει ο Στράβων.

-  Και για ποιό λόγο η πορεία του δεν ήταν ευθεία;

-   Ο Δίολκος δεν ακολουθούσε ευθεία γραμμή, αλλά είχε στροφές, επειδή το έδαφος παρουσίαζε αρκετή κλίση, με υψόμετρο μέχρι ενενήντα μέτρα περίπου, οπότε θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη η μεταφορά των πλοίων. Τα εμπορικά πλοία δεν μεταφέρονταν φορτωμένα, αλλά άφηναν τα εμπορεύματά τους στις Κεγχρεές ή το Λέχαιον ανάλογα με την κατεύθυνσή τους. Με αυτή τη σημασία μόνο μπορούν να ερμηνευθούν οι πληροφορίες του Πλίνιου και του Ησύχιου, οι οποίοι τοποθετούσαν την αρχή και το τέλος του Δίολκου στα  δύο αυτά λιμάνια.

-   Σήμερα συνεχίζονται οι ανασκαφές;

-   Όχι και είναι κρίμα. Παρότι δεν αποκαλύφθηκε ολόκληρο το μήκος του Δίολκου, οι ανασκαφικές έρευνες τερματίστηκαν, καθώς η πιο εκτεταμένη ανασκαφή ήταν και δύσκολη εξαιτίας των επιχώσεων από τα μπάζα της τομής της Διώρυγας, και επιζήμια για τα καλλιεργούμενα χωράφια της περιοχής. Εξ ’άλλου ένα τμήμα του καταστράφηκε από την διάνοιξη της διώρυγας και την θαλάσσια διάβρωση. Σήμερα από ότι βλέπετε δυστυχώς η περιοχή δεν στερείται σκουπιδιών. Τουλάχιστον ας ήταν καθαρή….

-   Και πως τον κατασκεύασαν;

-   Από την άποψη της τεχνικής κατασκευής της, ο Δίολκος είχε τη μορφή δρόμου στρωμένου με κυβόλιθους κομμένους από πωρόλιθο. Το πλάτος της κυμαινόταν από τρεισήμισι μέχρι πέντε μέτρα. Στο μέσο του υπάρχουν δύο παράλληλες αυλακώσεις, οι οποίες είναι βέβαιο πως δεν οφείλονται στη φθορά από την τριβή που προκαλούσε η μεταφορά των πλοίων, αλλά αποτελούσαν μέρος της κατασκευής. Σκοπός τους ήταν η προφύλαξη από εκτροπές σε σημεία ιδιαίτερης επικινδυνότητας, όπως οι στροφές. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετούσαν και τα θεμέλια, τα οποία προστέθηκαν στο πιο επικίνδυνο σημείο του έργου, που ανακαλύφθηκε στον χώρο της Σχολής Μηχανικού και αντιστοιχεί σε κλειστή στροφή. Φαίνεται ότι τα πλοία σύρονταν επάνω σε πλατφόρμες από δούλους, γιατί ίχνη από οπλές ζώων ή κάποιο μηχάνημα δεν είναι ορατά.

-   Και πότε λένε οι αρχαιολόγοι ότι φτιάχτηκε;

-   Η χρονολόγηση του Δίολκου τοποθετείται στα χρόνια του Περιάνδρου και στηρίζεται κυρίως στην ανεύρεση μερικών θραυσμάτων αγγείων κάτω από τους κυβόλιθους σε ορισμένα σημεία της, καθώς και σε γράμματα χαραγμένα πάνω στις πλάκες του δρόμου, τα οποία θα είχαν μάλλον καθοδηγητικό σκοπό.

-   Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά αλλά νομίζω ότι πλησιάζουμε στις Κεγχριές.

-   Έχετε δίκιο, φθάσαμε. Να και η πιο εμφανής βυθισμένη κατασκευή του λιμανιού. Ο ναός της Ίσιδας.

   

Κεγχριές

      Μη θέλοντας να δείξω ότι ήμουν παντελώς άσχετος με την ιστορία της περιοχής τον ρώτησα.

-   Οι Κεγχριές δεν ήταν ένα από τα δύο λιμάνια της αρχαίας Κορίνθου;

      Ο νεαρός ξεκίνησε να μου εξηγεί με κέφι αφού διαπίστωσε το ενδιαφέρον μου.

-   Οι Κεγχριές ήταν το ανατολικό λιμάνι της αρχαίας Κορίνθου στο Σαρωνικό κόλπο. Σύμφωνα με σεισμική έρευνα που έγινε από το ΕΚΘΕ ΤΟ 1987 στον Σαρωνικό, πιστοποιήθηκε ότι στον όρμο των Κεγχριών υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις παράκτιας βύθισης, διάβρωσης και οπισθοχώρησης  των ακτών, που οφείλονται σε τεκτονικά αίτια, αλλά και στον ευστατισμό.

-   Γι’ αυτό βλέπουμε τα αρχαία ευρήματα βυθισμένα στην θάλασσα;

-   Μάλιστα. Στην παραλία υπάρχουν βυθισμένα τμήματα της αρχαίας κατασκευής του λιμανιού, όπως η νότια προβλήτα, οι ιχθυοδεξαμενές, ο ρωμαϊκός ναός της Ίσιδας, αλλά και ο αντίστοιχος Χριστιανικός που τα θεμέλιά τους είναι επίσης βυθισμένα.

-   Αυτό αποδεικνύεται από αρχαιολογικές ανασκαφές;

-   Φυσικά. Συγκεκριμένα η Αμερικάνικη αρχαιολογική ανασκαφή σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια του Chicago  και της Indiana, αποκάλυψαν κατασκευές τόσο στην στεριά όσο και στην θάλασσα σε βάθη από ογδόντα έως και εκατόν ογδόντα εκατοστά. Κατά τον Rothauss (1996) μπορεί αυτή η βύθιση της περιοχής να αποδοθεί τόσο σε δύο μεγάλους σεισμούς του 400 π. Χ. μαζί μ’ ένα μεταγενέστερο του 600 μ. Χ., όσο και το ότι ανέβηκε η στάθμη της θάλασσας κατά τα τελευταία δύο χιλιάδες χρόνια λόγω ευστατισμού.

-   Πολύ ενδιαφέροντα αυτά τα ευρήματα, αλλά  μόνο αυτά παίρνουμε υπ’ όψη μας;

-   Όχι παίρνουμε στοιχεία και από άλλες διαφορετικές επιστήμες. Συμβάλλουν σ’ αυτό η Γεωλογία και η Σεισμολογία. Να σας εξηγήσω, μ’ ένα σχεδιάγραμμα. Να εδώ είναι το λιμάνι του Αρχαίου Λεχαίου, που είναι τουλάχιστον ενάμιση μέτρο πάνω από την στάθμη της θάλασσας και των  Κεγχριών που’ ναι ενάμιση μέτρο κάτω.

-   Τα πλοία στην αρχαιότητα ήθελαν να περάσουν από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό γιατί υπήρχαν εκτός από την Κόρινθο και άλλες σημαντικές αρχαίες πόλεις όπως η Αιγείρα, η Ελίκη και άλλες. Στην Αιγείρα μάλιστα η ακτή ανυψώθηκε κατά τέσσερα μέτρα, ενώ η Ελίκη της Αχαΐας που  βρισκόταν μεταξύ των ποταμών Σελινούντα και Κερυνίτη  σε ένα σεισμό το 373 π. Χ.  ερημώθηκε και μάλλον καταβυθίστηκε. Πολλές γεωλογικές διεργασίες μετέβαλλαν την θέση των αρχαίων πόλεων.  Συνεπώς θα πρέπει να γίνουν υποθαλάσσιες έρευνες για να βρεθούν τα  ερείπια των βυθισμένων πόλεων που αναφέρονται  από τους αρχαίους συγγραφείς.

-   Πώς γίνεται κάποιες γνωστές πόλεις από την αρχαιότητα να βυθίζονται και κάποιες άλλες να ανυψώνονται;

-   Ο Κορινθιακός κόλπος είναι μια περιοχή, που βρίσκεται ακριβώς πάνω στην απότομη βύθιση της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική. Και όπως βυθίζεται δημιουργούνται μια σειρά από κανονικά ρήγματα, που είναι παράλληλα προς την Βόρεια ακτή της Πελοποννήσου και αρκετές σεισμικές εστίες. Η μορφή των ακτών που βλέπουμε σήμερα είναι μια πολυπαραγοντική και δυσεπίλυτη επιστημονικά διαδικασία. Ο Κορινθιακός κόλπος είναι μια ασύμμετρη τεκτονική τάφρος που σχηματίσθηκε κατά το Ανώτερο Μειόκαινο και η επικρατέστερη ερμηνεία γέννησής του είναι του Freyberg που διατύπωσε την θεωρία  του Τεκτονικού Διπόλου. Όταν τα τμήματα του Τεκτονικού Διπόλου κινούνται με διαφορετική ταχύτητα, τότε το ένα θα βυθίζεται και το άλλο θα ανυψώνεται. Στην περίπτωσή μας το βόρειο τμήμα της Πελοποννήσου ανυψώνεται και βυθίζεται το νότιο τμήμα της Γκιώνας. Να κάπως έτσι:

-   Τώρα νομίζω ότι κατάλαβα περισσότερα πράγματα.

-   Για να στηρίξουν αυτή την θεωρία είπες ότι υιοθετούνται κάποια μοντέλα. Χρησιμεύουν όμως;

-   Σύμφωνα με τους γεωλόγους ναι. Με αυτό το μοντέλο εξηγούνται αρκετά, όπως ότι:

        Έχουμε νεογενή ιζήματα στην Βόρεια Πελοπόννησο, ενώ δεν υπάρχουν αντίστοιχα στη Νότια Στερεά Ελλάδα.

        Ο πυθμένας του Κορινθιακού είναι ασύμμετρος.

        Διαφορετικές διαβρωσιγενείς επιφάνειες πετρωμάτων της ίδιας ηλικίας σε διαφορετικά υψόμετρα, συνέπεια της διαφορετικής ταχύτητας ανύψωσης.

       Διαφορετικά ρήγματα στην Πελοπόννησο και στην Στερεά Ελλάδα.

      Αποδείξεις γι’ αυτό μπορούμε να βρούμε αν πάμε στις εσωτερικές καρστικές πεδιάδες του Φενεού και της Στυμφαλίας, όπου θα δούμε ότι το υδρογραφικό δίκτυο αντί να στρέφεται προς Βορρά, λόγω της έντονης κλίσης ρέει προς Νότο, ενθυμούμενο το απώτερο παρελθόν του. Έτσι συναντάμε και πολλές παλαιότερες ανυψωμένες γραμμές ακτών στην περιοχή μεταξύ Κορίνθου και Ξυλοκάστρου που συντελέστηκε από το Κατώτερο Τεταρτογενές έως σήμερα. Όμως παίζει ρόλο όπως σας είπα ότι η περιοχή του Κορινθιακού Κόλπου παρουσιάζει φαινόμενα στρέψης, με αποτέλεσμα ο Κορινθιακός να’ ναι ασύμμετρος.

-         Για να πω την αλήθεια τα επιστημονικά που μου ανέφερες δεν τα πολυκατάλαβα. 

     Αλλά  είπες ότι ο Κορινθιακός είναι ασύμμετρος; 

     Πώς δηλαδή;

-   Ο Κορινθιακός έχει περίπου εκατόν δέκα  χιλιόμετρα μήκος, το εύρος του στο Β.Δ. τμήμα του είναι πέντε χιλιόμετρα, ενώ στο ανατολικό τριάντα χιλιόμετρα  και όσο πηγαίνουμε προς Ανατολικά το βάθος αυξάνεται και φθάνει στα εννιακόσια είκοσι μέτρα. Να και μια τομή μεταξύ του Ακρωτηρίου Στέρνας της Πελοποννήσου και της Περαχώρας της Στερεάς Ελλάδας για να το καταλάβετε καλύτερα. Η κλίση της θαλάσσιας κατωφέρειας της  ακτής της Πελοποννήσου είναι πολύ ηπιότερη αυτής της Στερεάς Ελλάδας.

  

-   Νομίζω ότι πήρα μια εικόνα για τον Δίολκο και τις Κεγχριές και κάτι κατάλαβα για την δημιουργία του Κορινθιακού Κόλπου. Θα’ θελα όμως να δω και το άλλο λιμάνι, το Λέχαιο.

-   Κανένα πρόβλημα κύριε. Μόνο να μπορείτε να περπατήσετε αρκετά γιατί κάνει και ζέστη. Είναι πλέον μεσημέρι.

      Για τον λόγο αυτό και με τέτοια παρέα… υπήρχε περίπτωση να  πω όχι; 

      Ξεκίνησα λοιπόν με πρόδηλη ευχαρίστηση παρ’ όλη την καλοκαιρινή ζέστη, ακολουθώντας τον νεαρό στην διαδρομή του αρχαίου Δίολκου για να κόψουμε δρόμο. Μετά από αρκετό χρόνο που πέρασε χωρίς να το καταλάβουμε πλησιάσαμε «το μάτι του Κύκνου» διακρίνοντας από μακριά τα αναχώματα που προφύλασσαν τις εσωτερικές λιμενολεκάνες.

Το Λέχαιο

      Αφού πήρα μερικές ανάσες και σκούπισα τον ιδρώτα από το πρόσωπο μου, τον ρώτησα.

-   Για εδώ τι έχεις να μας πεις;

-   Βλέπω ότι ενθουσιαστήκατε.

   Να ξεκινήσω λοιπόν… Κατ’ αρχάς θα σας δώσω λίγα ιστορικά στοιχεία. Το τεχνητό λιμάνι του Λεχαίου, ήταν το βασικό λιμάνι - επίνειο της Αρχαίας Κορίνθου, ένα θαύμα τεχνογνωσίας και τεχνολογίας και λειτουργούσε από την Προ Κλασσική Περίοδο. Πήρε το όνομά του από τον Λέχη, γιό της Πειρήνης και του Ποσειδώνα. Βρίσκεται στον Κορινθιακό κόλπο και στην κλασσική εποχή συνδεόταν με την πόλη της Κορίνθου με μακριά τείχη, συνολικού μήκους δύο χιλιάδων τριακοσίων μέτρων. Ανάμεσα στα τείχη, υπήρχε η διάσημη οδός του Λεχαίου.

-   Το λιμάνι ήταν φυσικό;

-   Όχι.

   Το λιμάνι, που είχε δύο τμήματα, το εμπορικό και τον πολεμικό ναύσταθμο, ήταν εξ’ ολοκλήρου τεχνητό.

    Είχε τρεις εσωτερικές λιμενολεκάνες και τρία εξωτερικά λιμάνια.

    Τα μπάζα από τις εκσκαφές, σωρεύτηκαν σε δύο λοφίσκους, έτσι ώστε να εξασφαλίζονται οι εσωτερικές λιμενολεκάνες από τους ισχυρούς βόρειους ανέμους, οι οποίοι υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Αυτές οι εσωτερικές λιμενολεκάνες κατασκευάστηκαν σε προϋπάρχουσα ελώδη περιοχή που διαχωριζόταν από την θάλασσα με μία φυσική αμμολωρίδα και θίνες. Είναι αποτέλεσμα συνεχούς και εκτεταμένης εκβάθυνσης κυρίως κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους σχηματίζοντας τρία εσωτερικά λιμάνια που συνδέονταν μεταξύ τους με κανάλια και αυτά με την σειρά τους μέσω άλλων δύο με την θάλασσα.

    Στο δυτικό τμήμα του εσωτερικού λιμανιού υπήρχε ένα μικρό τεχνητό νησί πιθανότατα να λειτουργούσε πάνω του καθοδηγητικός φάρος. Κατά μήκος των εξωτερικών λιμανιών κατασκευάστηκαν πέτρινες προβλήτες, μώλοι, κυματοθραύστες, ράμπες, συνολικού μήκους επτά χιλιομέτρων, καθώς και μεγάλος αριθμός αποθηκών και άλλων λιμενικών εγκαταστάσεων για τους χιλιάδες τόνους εμπορευμάτων από και προ τις αποικίες της Κορίνθου.

-   Ποια στοιχεία συνηγορούν ότι οι εσωτερικές λιμενολεκάνες ανυψώθηκαν ;

-   Ανάμεσα στο αμμώδες και χαλικώδες υλικό των beach rock υπάρχουν και θραύσματα οστράκων Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου. Επίσης στις εσωτερικές λιμενολεκάνες υπάρχουν αποθέσεις άλατος από παλαιότερες εποχές όταν η θάλασσα εισχωρούσε σ’ αυτές.

-   Εδώ κατασκευάζονταν και πλοία στην αρχαία εποχή νομίζω…..

-   Στα ΝΔ του λιμανιού ήταν ένας τεράστιος αριθμός από ναυπηγικές εγκαταστάσεις, όπου ναυπηγούνταν τριήρεις για λογαριασμό άλλων πόλεων-κρατών, δημιουργώντας την πρώτη ναυτική πολεμική βιομηχανία, η οποία προσομοιάζει της σημερινής. Η δυναμικότητα των ναυπηγείων αυτών ήταν αναμφίβολα αξιόλογη, αφού το 334 π.Χ. η Κόρινθος μπόρεσε να συνεισφέρει στον στόλο τού Μ. Αλεξάνδρου εκατόν εξήντα πλήρως εξοπλισμένες τριήρεις, όταν η αντίστοιχη αθηναϊκή συνεισφορά ήταν μόλις είκοσι! 

     Στην ευρύτερη περιοχή του λιμανιού, υπήρχε η Έπαυλη του Περίανδρου, όπου τοποθετείται το Συμπόσιο των Επτά Σοφών της Ελλάδας, και ο περικαλλής ναός της Αφροδίτης και του Ολύμπιου Δία. Αργότερα κατασκευάστηκε και η παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Λεωνίδη  εντυπωσιακών διαστάσεων μεταξύ του δυτικού τμήματος του λιμανιού και της ακτογραμμής.

   Το λιμάνι του Λεχαίου χρησιμοποιήθηκε αδιάκοπα από τον 7ο π. Χ αιώνα έως to 1955, δηλαδή για είκοσι  επτά αιώνες.

-   Καλά με τόση ιστορία η περιοχή και δεν γίνονται κάποιες έρευνες να αναδείξουν τις αρχαιότητες, μιας και είναι ορατά τα  βυθισμένα τμήματα του εξωτερικού αρχαίου λιμανιού;

-   Έρευνες διεξάγονται  σποραδικά υπό τη διεύθυνση του δρ. Δ. Κουρκουμέλη  της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και του δρ. B. Lovén του SΑΧΟ-Institute, University of Copenhagen και χρηματοδοτούνται από το Augustinus Foundation και το Ίδρυμα Carlsberg. Παράλληλα, συνεχίστηκαν οι γεωφυσικές έρευνες και οι δειγματοληψίες πυρήνων ιζημάτων σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο εστιάζοντας κυρίως στις λιμενολεκάνες και τα κανάλια του εσωτερικού λιμένα. 

   Σκοπός των ερευνών ήταν να μελετηθεί η στρωματογραφία και η γεωμορφολογία των λιμενολεκανών και των καναλιών που τις συνέδεαν ώστε να ανασυντεθεί η παλαιογεωγραφία της περιοχής και να εντοπιστούν κατάλοιπα λιμενικών κατασκευών και άλλων ευρημάτων που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια του νερού ή κάτω από τις αποθέσεις ιλύος. Ελπίζω να μην διακοπεί η χρηματοδότηση για να ολοκληρωθούν οι έρευνες.

-   Πολύ ωραία παραλία είναι αυτή που εκτείνεται από δω μέχρι το Ξυλόκαστρο, δεν συμφωνείς ;

-   Όχι και τόσο γιατί παρουσιάζεται στην ακτή μεγάλη διάβρωση εξαιτίας της ανθρωπογενούς επίδρασης, αλλά όχι μόνο εδώ ειδικά.

   Σύμφωνα με τη μελέτη EUROSION που έγινε για λογαριασμό της Ε.Ε., το ένα πέμπτο των ακτών της Ευρώπης, περίπου είκοσι χιλιάδες χιλιόμετρα, έχει επηρεαστεί ήδη σοβαρά ή αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα από τη διάβρωση, με την ακτογραμμή να υποχωρεί κατά μισό έως δύο μέτρα κάθε χρόνο και σε κάποιες περιπτώσεις  μέχρι και δεκαπέντε μέτρα. 

   Η Ελλάδα υποφέρει από τα υψηλότερα επίπεδα διάβρωσης (28,6%), το τέταρτο υψηλότερο επίπεδο στην Ευρώπη, αλλά και από έλλειψη ευαισθησίας απέναντι στο πρόβλημα, καθώς, όπως έδειξε έρευνα που διεξήχθη στις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου εμφάνισε τα χαμηλότερα ποσοστά ενημέρωσης πάνω σε θέματα ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών, διάβρωσης των ακτών και παράκτιων συστημάτων προστασίας.

-   Ποια είναι τα αίτια διάβρωσης των ακτών, ξέρεις τίποτα;

-   Σε γενικές γραμμές τα κυριότερα αίτια της διάβρωσης των ακτών είναι :

   η μείωση της παροχής ιζηματογενούς υλικού από την ενδοχώρα, λόγω της κατασκευής φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών, επιχωματώσεων των χειμάρρων και αμμοληψιών από τις παραλίες και τους ποταμούς,

   η μείωση της παροχής της άμμου από τις γειτονικές παράκτιες περιοχές, λόγω της κατασκευής λιμενικών ή άλλων παράκτιων έργων,

   η μεγάλη κυματική ενέργεια,

   η αύξηση της μέσης θαλάσσιας στάθμης που προκαλείται από το φαινόμενο του θερμοκηπίου και

   οι μεταβολές των κλιματικών συνθηκών.

-   Και δεν μπορεί να γίνει τίποτα να περιορισθεί το πρόβλημα;

-   Πολλά μπορεί να γίνουν αρκεί οι παρεμβάσεις να έχουν ήπιο χαρακτήρα και να γίνονται μετά από πολύ μελέτη από ειδικούς για να προστατευθούν οι ακτές από αυθαίρετες δράσεις και λανθασμένους χειρισμούς. Προσωπικά θέλω να παρατηρώ αυτές τις μεταβολές. Αυτός είναι ο λόγος που επισκέπτομαι τακτικά την περιοχή. Αλήθεια κύριε τόσες ώρες μιλάμε μεταξύ μας και δεν έχουμε συστηθεί.

-   Έχεις δίκιο νεαρέ μου. Εμένα με λένε Χάρη,.. από το Χαρίτωνα.

-   Και μένα Αλέξανδρο.  

-   Και πως έτσι ενδιαφέρεσαι τόσο πολύ για την περιοχή;

-  Συνήθιζα να έρχομαι από μικρός και να περιεργάζομαι με τις ώρες την περιοχή εδώ. Την λάτρεψα. Σήμερα παρ’ όλο που δεν είναι λιμάνι  είναι ένας εξαιρετικός υγροβιότοπος.

-   Και όλες αυτές οι γνώσεις σου… Προφανώς θα σπουδάζεις κάπου Αλέξανδρε;

-   Είμαι φοιτητής στους Πολιτικούς Μηχανικούς στο Μετσόβιο.

-   Α, τώρα κατάλαβα γιατί μου έκανες μια καταπληκτική ξενάγηση. Να σε χαίρονται οι γονείς σου αγόρι μου . Και που είσαι Αλέξανδρε….

   Που ξέρεις κάποια μέρα μπορεί να ασχοληθείς με λιμενικά έργα μιας και συνήθιζες από μικρός να περπατάς πάνω σε προβλήτα έστω και αρχαία.

Βιβλιογραφία:

- nemertes.lis.upatras.gr/jspui/bitstream/10889/8897/3/Vezyrianou(geo).pdf από   Βεζυριάνου2014

-   eclass.uoa.gr/modules/.../file.../Fieldtrip%20guide_Perachora_Ancient%20Corinth.pdf        

- geolib.geo.auth.gr/index.php/pgc/article/viewFile/9004/8757

- arcadia.ceid.upatras.gr/pausanias/article.php?id=100

- www.naftemporiki.gr/.../korinthos-arxaiologiki-upobruxia-ereuna-sto-arxaio-limani-t...

-  www.sfedona.gr/.../αρχαιο-λιμανι-λεχαιου-παραμενει-ερμητικα-κλειστοσ-ενασ-σπουδ...

-   odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=803

-   w.ww.srcosmos.gr/srcosmos/showpub.aspx?aa=11767

- https://www.youtube.com/watch?v=-LDgAp-ApDA

-   http://antikleidi.com/2014/02/20/diolkos-1500-years/