Ταφικά έθιμα στον Καταχά Πιερίας.

Ο πολιτισμός της ψυχής

ПОГРЕБАЛЬНЫЕ  РИТУАЛЫ ГРЕКОВ  ПОНТА

Ήλθον, είδον και απήλθον.

Ο περιηγητής κάποτε βρέθηκε στο κοιμητήριο της Ανάστασης στο Κερατσίνι κοντά στην Δραπετσώνα, εκεί που τα καράβια συνεχώς το ’24 έβγαζαν στην ακτή ταλαιπωρημένους, σκελετωμένους ανθρώπους σαν φαντάσματα.

Στο βλέμμα τους όμως παρόλο τον πόνο τους, κουβαλούσαν τον πολιτισμό τους….

Τον πολιτισμό της ψυχής.

Προέρχονταν από την κιβωτό του Ελληνισμού. Την Μαύρη θάλασσα. Εκεί που η γλώσσα τους περιλάμβανε  πάρα πολλές λέξεις προερχόμενες από την Ιωνική ακόμα και την Ομηρική διάλεκτο. Κουβαλούσαν πανάρχαια έθιμα σαν απάντηση στους «νεωτεριστές» που δεν πιστεύουν στην συνέχεια της καταγωγής τους. Μα άμα θες να ψάξεις την συνέχεια της καταγωγής τους θα την βρεις στις καθημερινές τους συνήθειες. Ανάμεσα σ’ αυτές και τα ταφικά έθιμα.

Σ’ αυτό το κοιμητήριο ο περιηγητής είδε σ’ ένα τάφο μια επιγραφή χαραγμένη σε μαρμάρινη πλάκα που του ’κανε εντύπωση.

Ήλθον, είδον και απήλθον.

Πολύ αργότερα προσπάθησε να αποκωδικοποιήσει αυτό το δωρικό γνωμικό και απευθύνθηκε σ’ ένα άνθρωπο, σοφό, υπέργηρο και τον ρώτησε:

-«Γιάγια ντο εν ζωή»

(Γιαγιά τι είναι ζωή).

Και αυτή με τον ίδιο λιτό και δωρικό τρόπο του απάντησε:

-«Ζωή εν ότ’ ελέπνε τ’ ομάτια σ’ κι’ ότ’ αναπάει τη ψη’ σ».

 (Ζωή είναι ότι βλέπουνε τα μάτια σου και ότι αναπαύει την ψυχή σου).

Προσπαθώντας από τότε να βρει τις δικές του ερμηνείες στο ερώτημα αυτό παρακολουθεί με προσοχή τα ήθη και τα έθιμα των Ποντίων. Έτσι δέχτηκε την πρόσκληση να’ ναι  ένας από τους ομιλητές στις τριήμερες εκδηλώσεις των ταφικών εθίμων του Καταχά Πιερίας, επ’ ευκαιρία του εορτασμού της Ζωοδόχου Πηγής, με την ελπίδα να καταγράψει τις συνήθειες της ψυχής των κατοίκων του χωριού στα ταφικά δρώμενα.

Θα παραθέσουμε μερικές πληροφορίες για τις εκδηλώσεις των αρχαίων Ελλήνων σχετικά με την ταφή των νεκρών που αποδεικνύει ότι έστω  και με παραλλαγές στην διάρκεια του χρόνου, σε μερικές περιοχές του Πόντου διεσώθησαν ταφικά έθιμα που αργότερα μεταφέρθηκαν και στην Ελλάδα, όπως για παράδειγμα στον Καταχά.

Ταφικές πρακτικές στην αρχαία Ελλάδα.

Στην Εποχή του Ομήρου υπήρχε η αντίληψη ότι ο νεκρός κατευθύνονταν προς τον Άδη, αντίληψη που κυριάρχησε και κατά την Κλασική Περίοδο. Τον 5ο αι. π. Χ. η διαδικασία αυτή γίνονταν σταδιακά. Απαιτούνταν η καθοδήγηση του Χάρου και του Ερμή Ψυχοπομπού προκειμένου να περάσει η ψυχή στον Κάτω Κόσμο.

Ο ενταφιασμός περιλάμβανε τα παρακάτω στάδια: την πρόθεση, την εκφορά, το περίδειπνο, και τις ετήσιες προσφορές στη μνήμη των νεκρών.

 Η πρόθεση γινόταν μια ημέρα μετά το θάνατο. Διαρκούσε μια ημέρα κατά την οποία πραγματοποιούνταν τα μοιρολόγια και η τελευταία επίσκεψη των συγγενών και των φίλων, σύμφωνα με την παράδοση.

Η εκφορά του νεκρού γίνονταν κατά την τρίτη ημέρα, πριν από τη δύση του ηλίου. Αυτή προϋπέθετε πομπή, η οποία σύμφωνα με το νόμο, έπρεπε να περάσει σιωπηλά από τους δρόμους της πόλης. Τα τελετουργικά έθιμα μετά την ταφή λάμβαναν χώρα ακριβώς πάνω ή δίπλα στον τάφο, πάνω στην ταφική στήλη, ή σε λίθινα θρανία ή βωμούς ειδικά κατασκευασμένους για αυτόν το σκοπό.

Το περίδειπνο ακολουθούσε την ταφή. Πρόκειται για τη συγκέντρωση των συγγενών για φαγητό αφού όμως πρώτα γινόταν ο καθαρμός της οικίας με θυμίαμα και αγιασμό και των ιδίων με πλύσιμο χεριών και κεφαλιού. Ήταν μια ευκαιρία για τους συγγενείς να συγκεντρωθούν και να συζητήσουν γύρω από το πρόσωπο του εκλιπόντος. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά κατάλοιπα - ίχνη από στάχτη, οστά ζώων, όστρακα αγγείων πόσεως, πινάκια και λεκανίδες - τα νεκρόδειπνα θα πρέπει να οργανώνονταν και στο σημείο ταφής. Λαμβάνοντας υπόψη ωστόσο τις γραπτές πηγές το γεύμα σερβιρίζονταν και στα σπίτια. Οι εκδηλώσεις αγάπης και ο κατακερματισμός των αγγείων θα μπορούσαν να ερμηνευθούν σαν μια προσπάθεια προσφοράς ειδών άμεσης ανάγκης στο νεκρό.

Οκτώ ημέρες μετά την ταφή οι συγγενείς και οι φίλοι του νεκρού συγκεντρώνονταν στο σημείο ταφής και τελούνταν τα «ένατα» (= εννέα ημέρες από την ταφή).

Στις αρχαίες πηγές αναφέρονται τα «τρίτα», τα «ένατα» και τα «τριακοστά», τελετουργίες που τελούνταν αντίστοιχα την τρίτη, ένατη και τριακοστή μέρα, πιθανόν από τη μέρα του θανάτου. Κατά τη διάρκεια αυτών των τελετών γίνονταν χοές (σπονδές οίνου, ελαίων και αρωμάτων), εναγίσματα (προσφορές στο νεκρό σε γάλα, μέλι, νερό, κρασί κ.ά.) και προσφέρονταν καρποί και τροφή. Ενδεικτικά αγγεία της τέλεσης αυτών των εθίμων, που βρίσκονται σε αποθέτες, είναι μεταξύ άλλων οινοχόες, υδρίες και αμφορείς. Τα αγγεία αυτά είχαν συνήθως βάσεις σπασμένες ή τρυπημένες εκ των προτέρων (τοποθετημένα κάθετα πάνω από τον τάφο και χρησιμοποιούνταν ως αγωγοί για την προώθηση των υγρών στο έδαφος), ενώ τα στόμιά τους ήταν βαμμένα κόκκινα.

Η τελευταία μέρα των Ανθεστηρίων, στα τέλη Φεβρουαρίου λέγονταν Χύτροι και ήταν η μεγάλη γιορτή στη μνήμη των νεκρών (συγγενεύει με τα σημερινά Ψυχοσάββατα, όπου προσφέρονται κόλλυβα). Στα Υδροφόρια (ημέρα της Πανσελήνου στα Ανθεστήρια) ρίχνονταν άφθονα υγρά για να πιαστούν από αυτά οι νεκροί και να εισέρθουν πάνω κρατώντας το νερό σαν ένα σχοινί. Την ημέρα αυτή τάιζαν τους νεκρούς ρίχνοντας μέσα από τη χύτρα (τρύπα στη γη) υγρές ποίκιλες προσφορές περιμένοντας να ανταποδώσουν αυτή τη μεγάλη πανσπερμία στο πολλαπλάσιο. Μέσα σε πήλινες χύτρες, ετοίμαζαν ένα χυλό από σπόρους (πανσπερμία), που έπρεπε να φάνε πριν νυχτώσει. Όλοι έρχονταν στο κοιμητήριo για να τιμήσουν τους νεκρούς τους και θυσίαζαν στον Ερμή Ψυχοπομπό, τον οδηγητή των νεκρών στον Άδη. Στο τέλος της ημέρας, για να εξορκίσουν την κακή τύχη έλεγαν: «Στην πόρτα (έξω) οι Κήρες, τέλειωσαν τα Ανθεστήρια». Οι Κήρες ήταν θεές του θανάτου....

Αξίζει να σημειωθεί πως  πρόγονο του Ποντιακού ταφικού εθίμου  βρίσκουμε σε αττική λευκή λήκυθο που χρονολογείται περίπου στο 440 π. Χ. Εκεί απεικονίζεται μια γυναίκα που επισκέπτεται και καταθέτει στον τάφο νεαρού άνδρα κάνιστρο με προσφορές.

Βυζαντινή εποχή.

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους επικράτησε το έθιμο των κολλύβων (που διατηρείται ως σήμερα) με σημαντική σημειολογία. Το σιτάρι συμβόλιζε τα λόγια του Χριστού, που όπου πέσει στη γη θα ανθήσει δίνοντας πολύ σπόρο, ο μαϊντανός τη χλόη- «εις τόπο χλοερό εις τόπο αναψύξεως»-, οι σταφίδες την γλύκα που έφερε η Ανάσταση Του στο θάνατο των θνητών, και τα αμύγδαλα τα «γεγυμνωμένα οστά».

Επίσης ένα άλλο ταφικό έθιμο που επιβίωσε από τα αρχαία χρόνια ως τα Βυζαντινά είναι και οι χοές πάνω στους τάφους. Έχυναν δηλαδή λίγο κρασί πάνω στους τάφους για συγχώρηση της μνήμης του πεθαμένου. Γι’ αυτό το έθιμο μας δίνουν πληροφορίες ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Ιωάννης ο Λυδός, ο Μιχαήλ ο Ατταλειάτης.

Επίσκεψη στον Καταχά.

Ήρθε η στιγμή που ο περιηγητής περίμενε με αγωνία. Να γνωρίσει το χωριό και τους κατοίκους που τον προσκάλεσαν. Οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού αποβιβάστηκαν στην Καλαμαριά μετά την Καταστροφή και οδηγήθηκαν εδώ. Ήταν από διάφορες περιοχές του Πόντου. Κυρίως όμως Αργυρουπολίτες, Τραπεζούντιοι,  μα ανάμεσά τους  υπήρχαν και μερικοί Σανταίοι.

Η κυρίαρχη εντύπωση που δίνεται στον επισκέπτη είναι ότι αυτό το χωριό με τους πεντακάθαρους δρόμους, τα όμορφα χτισμένα σπίτια (ανάμεσά τους κάποια παλιά, αυτά που έκτισαν οι πρόσφυγες στις ισοϋψείς γραμμές του λόφου), πρέπει να κρύβει μέσα του ένα πολιτισμό. Και πράγματι. Με την εγκατάσταση των προσφύγων αμέσως ιδρύθηκε αθλητικός σύλλογος, θεατρική σκηνή και οι χορευτικές εκδηλώσεις του από τότε ήταν γνωστές σ’ όλο τον νομό Πιερίας.

Το Ηρώον στην πλατεία του χωριού δεν είναι ένα απλό, συνηθισμένο. Είναι κόσμημα του γλύπτη, σπουδαγμένου στην Σχολή Καλών Τεχνών, του Ευθύμιου Καλευρά. Και αν ο επισκέπτης σηκώσει τα μάτια του από το Ηρώον δίπλα στην εκκλησία, στον Άγιο Μηνά, βλέπει ένα μεγάλο Πολιτιστικό Κέντρο με το όνομα Αριστοτέλης, μιας και οι πρώτοι πρόσφυγες ήθελαν να τιμήσουν τον μέγιστο φιλόσοφο της γης που θα τους έθρεφε. Σεβόμενος την ιερότητα των εκδηλώσεων  ο περιηγητής αποφάσισε να παρακολουθήσει τα ταφικά έθιμα σχεδόν αόρατος, αραχνοΐσκιωτος, κινούμενος ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους για να μπορεί μέσα από τις παρατηρήσεις του να βρει  απαντήσεις στο ερώτημα  που τον προβλημάτιζε: «Τι είναι ζωή».

 Ήρθε η μέρα των ταφικών εθίμων. Το πρωί στην λειτουργία στον Άγιο Μηνά ελάχιστοι άνθρωποι ήταν και του’ κανε εντύπωση η απουσία των ευλαβών κατοίκων του χωριού. Η απάντηση ήρθε γρήγορα. Ένα ανθρώπινο μελίσσι κατευθυνόταν προς τα μνήματα. Τα «ταφία» στην ποντιακή διάλεκτο, που κατά παράδοση από τα αρχαία χρόνια ήταν έξω από την πόλη. Μικροί, μεγάλοι, γέροι, παιδιά, γυναίκες, άντρες, όλοι ήθελαν να λάβουν μέρος στην μυσταγωγία.

Πολύ δειλά και ντροπαλά ο περιηγητής άρχισε να κινείται ανάμεσα στο πλήθος και να παρακολουθεί τις διεργασίες που έκαναν οι συγγενείς στους τάφους των δικών τους κεκοιμημένων. Δεκάδες μυσταγωγοί περίμεναν υπομονετικά τους ιερείς να πλησιάσουν και στα μνήματα των προσφιλών τους ανθρώπων για ένα τρισάγιο και αυτοί δεν χάλαγαν χατίρι, ψέλνοντας όλα τα «γράμματα», όχι βιαστικά και μισόφωνα.

      Δείγμα της ιερότητας των στιγμών. Όλα γίνονταν απλά, αθόρυβα, δωρικά. Έχοντας παρακολουθήσει και τις ανάλογες εκδηλώσεις την Κυριακή του Θωμά στα Σούρμενα, ήθελε να διευκρινίσει και εδώ την αόρατη διαπάλη μεταξύ του «είναι» και του «φαίνεσθαι». Το «είναι»  στα Σούρμενα γίνεται το πρωί που οι απαστράπτοντες τάφοι στολίζονται με τα τρόφιμα, τα κεράσματα και τα οινοπνευματώδη και ο οποιοσδήποτε διερχόμενος οφείλει να πάρει κάτι  για να συγχωρέσει. Το «φαίνεσθαι» που γίνεται το απόγευμα και το βράδυ είναι σημαντικό μεν, αλλά για τους «άλλους». Όχι για τους οικείους. Εξελίχθηκε σε πανηγύρι. Στον Καταχά απουσιάζει παντελώς το «φαίνεσθαι». Όλη η μυσταγωγία, η τελετή είναι για το «είναι».

 Ο περιηγητής περίμενε το σημάδι, γιατί τέτοια μέρα όποιος ευλαβικά συμμετέχει στην μυσταγωγία ανοίγουν οι ουρανοί και δίνουν το αντίδωρό τους. Όταν ο περιηγητής είδε σε ένα τάφο το όνομα ενός συνεπώνυμου και συνονόματου χαμογέλασε… Θα του’ στελνε ο ουρανός το αντίδωρο. Και έτσι έγινε… Στο χωριό καταγωγής του στον Πόντο υπήρχε ένα Μοναστήρι του 1220. Του Αγίου Γιώργη του Χαλιναρά. Το απόγευμα από την Κρωμναία εισηγήτρια Θωμαή Κιζιρίδου θα μάθαινε ότι ζούσε ένας σημαντικός παππούς, ο Μίμης ο Τσελεπίδης στην Αγροσυκιά, ζωντανό μνημείο της Χάρσερας και θα προσπαθούσε να τον συναντήσει για να του αποκαλύψει μυστικά…

Το παράγγελμα της μυσταγωγίας το’ δωσε ένας εύσωμος ψηλός άντρας  με ευγενική μορφή, που καλωσόρισε ένα λυράρη και δύο μελωδούς. Πατέρας και γιοί θα λάμβαναν μέρος στην μυσταγωγία. Η τελετή άρχισε με τους ήχους της ποντιακής λύρας και τα παραπονεμένα τραγούδια της «πατρίδας» ξεκίνησαν. Ο άτυπος τελετάρχης καθοδηγούσε τον λυράρη στους τάφους των ανθρώπων που τραγούδησαν τον καημό και τους πόθους των προσφύγων με μια σειρά, μια ιεραρχία….

Α, όλα και όλα. Αν ο Πόντος επιβίωσε απομονωμένος σε μια λωρίδα γης ανάμεσα σε ψηλά βουνά και την Μαύρη  Θάλασσα ήταν γιατί είχε αρχές. Ιεραρχία.

Έτσι οι μελωδίες ακούστηκαν πρώτα στο μνήμα του κύριου εκφραστή των πόθων και των πόνων του Καταχά, του μελωδού Γιώργου Εμμανουηλίδη στην συνέχεια στου λυράρη Κωστίκα Κωνσταντινίδη και κατόπιν στων υπόλοιπων τραγουδιστών ή των κεμεντζετζήδων του χωριού.

Προς τιμή του τελετάρχη  η πομπή σταμάτησε και σ’ ένα μνήμα λιτό, μοναχικό μιας και αναπαύτηκε εκεί η ψυχή της μητέρας του Λεωνίδα Ιασωνίδη, που βρέθηκε σ’ αυτό το χωριό στα τελευταία της. Άξιος ο  πνευματικός μισθός του τελετάρχη που φρόντιζε για όλους και για όλα. Φρόντιζε να μην μείνει κανένα μνήμα παραπονεμένο. Ακόμα και αυτών των άτεκνων, γιατί οι ψυχές που κατεβαίνουν εκείνη την μέρα από τον ουρανό δεν πρέπει να φύγουν παραπονεμένες. Πρέπει όλες να δώσουν την ευλογία τους απλόχερα. Και την δίνουν…. Με την άκρη του ματιού του ο παρατηρητής είδε τον υπέργηρο ιερέα να ψέλνει μπροστά σ’ ένα μνήμα, χωρίς κανένα συγγενή. Υποχρέωση του…, μα δείγμα και υψηλού πολιτισμού…..

….Του πολιτισμού της ψυχής….

Κάποια στιγμή ο περιηγητής αντιλήφθηκε ένα κεράκι αφημένο στο μνήμα μιας πρόωρα κοιμωμένης κοπελίτσας.

Της Αργυρούλας.

Και ο Χαλεπάς σ’ αυτή την περίπτωση ήταν ο Καλευράς. Ο πατέρας της…. Αυτός που το άφησε πόση ευλογία θα τύχει στην ζωή του… Μακάριος αυτός που προσεύχεται για την σωτηρία της ψυχής αγνώστων τεθνεόντων…. Δωρεά δώκατε δωρεά θα λάβετε…

      Ξένε, φιλοξενούμενε, αν είσαι δάσκαλος που υπηρετεί την κοινωνία έλα στο Καταχά να συμμετάσχεις στην μυσταγωγία αυτή τη μέρα. Είναι η μέρα που η ψυχή του μεγάλου φιλόλογου και ανθρωπιστή Σίμου Λιανίδη έρχεται στο μέρος που τον έθρεψε για να δώσει δύναμη στους συνεχιστές του.

Στα μνήματα ο περιηγητής είδε με έκπληξη ότι υπήρχαν κόκκινα αυγά.

Αναστάσιμα. Οι παλιότεροι θυμούνται ότι αυτή τη μέρα οι συγγενείς των αποθανόντων φίλευαν αυγά τα παιδιά που παρευρίσκονταν. Τόσο σημειολογικό και συμβολικό το τσούγκρισμα του κόκκινου αυγού. Τόσο σημειολογικό ότι αυτοί που τα τσούγκριζαν ήταν τα παιδιά, που συμβόλιζαν την συνέχιση της ζωής. Το αυγό  συμβολίζει τη ζωή και τη δημιουργία. Κλείνει μέσα του τη ζωή και όταν σπάσει με το τσούγκρισμα το κέλυφός του, γεννάται μια ζωή. Παράλληλα το πασχαλινό αυγό όταν με το τσούγκρισμα σπάσει το κέλυφος του, συμβολίζει το σπάσιμο του τάφου του Xριστού και την Aνάστασή Tου. Η απελευθέρωση της ζωής έναντι του πνευματικού θανάτου. (Το έθιμο αυτό χρονολογείται από το 1250 μ.X.).

Πόσα στοιχεία κατέγραψε η ματιά του περιηγητή… Μικρά παιδιά να παίζουν χαρούμενα στους τάφους των προ-παππούδων για να πάρουν την ευλογία τους. Συμβολικά με τα παιδιά κλείνει ο κύκλος της ζωής. Στον ίδιο χώρο, τα μνήματα, η συνύπαρξη των κεκοιμημμένων και των νεοσσών απογόνων….

Χους ει και εις χουν απελεύσει…

Στους οικογενειακούς τάφους ανακαλύπτεις το δέσιμο μεταξύ των μελών της οικογένειας. Όπως τότε που ζούσανε στην επτάκωμη και περήφανη Σάντα. Οι τελευταίοι Σανταίοι πρόσφυγες ήρθαν στην Ελλάδα από το Βαθύ Λιμένα (Βατούμι) το ’39 στην Δραπετσώνα, πριν κατευθυνθούν στον Καταχά. Και ο Σανταίος Κωστάκης Μουρατίδης, άντεχε τα πειράγματα των φίλων του γιατί ήταν Ολυμπιακός σε Παοκρατούμενη περιοχή.

-   «Μα αφού η ομάδα του λιμανιού στην Ελλάδα που βγήκα πρώτη φορά ήταν ο Ολυμπιακός…», απαντούσε με αφοπλιστική ειλικρίνεια τιμώντας την γη που τον πρωτοδέχτηκε στην Ελλάδα.

Ο περιηγητής  στο διάβα του ανάμεσα στα μνήματα αντιλήφθηκε ότι τα κοινωνικά κινήματα δεν άφησαν ανεπηρέαστο το μικρό χωριό στον Εμφύλιο και την εποχή που ακολούθησε. Κάποιοι εντάχθηκαν στους κοινωνικούς αγώνες σε μια εποχή που πολλά καλά και άσχημα συνέβησαν και σημάδεψαν κοινωνίες και ανθρώπους. 

Από την άλλη έστω και μακάβρια μπορείς να πληροφορηθείς χαρακτηριστικά των ανθρώπων που εναποτέθηκαν σε συγκεκριμένα μνήματα. 

Αν μάλιστα είναι ενός νέου ανθρώπου ο θρήνος είναι αξεπέραστος.

Όσο όμως και απαρατήρητος να θες να περάσεις είναι αδύνατον να αντισταθείς στο κέλευσμα για κέρασμα, ειδικά όταν είσαι φιλοξενούμενος. Πρέπει να φανείς δεκτικός γιατί όλες οι ψυχές ζητούν συγχώρηση και ανάπαυση.

Η ποικιλία δεδομένη. Ποντιακά πισία, πιρασκία, αλλά και αγορασμένα γλυκά, χυμοί, αναψυκτικά και το απαραίτητο τσίπουρο.

Και αφού όλοι οι παρευρισκόμενοι κεραστούν για να συγχωρέσουν, μετά θα σηκωθούν πρώτα οι υπέργηροι φύλακες της οικογένειας να σύρουν τον χορό μαζί με τους νεότερους, για να χορέψουν ένα ομάλ, ένα τικ, με την συνοδεία της λύρας που ακούγεται από μακριά… 

Και όσοι δεν δύνανται  να χορέψουν παρακαλούν τον λυράρη να παίξει ένα παλιό σκοπό πολύ αγαπητό στον «αναχωρήσαντα» για να το τραγουδήσουν όλοι μαζί σαν ένα μυστικό όρκο ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας….

Και  τα μικρά παιδιά να βοηθάνε τις γιαγιάδες και τους παππούδες τους στην επιμέλεια και τον καθαρισμό των τάφων της οικογένειας, για να πάρουν την ευχή τους. Ή να ανάψουν τα ίδια το κεράκι στην μνήμη των προγόνων τους. Ένδειξη ενός διαφορετικού πολιτισμού.

….Του Πολιτισμού της Ψυχής….

Και όσα δεν είναι σε ηλικία να βοηθήσουν, να παίζουν ξένοιαστα στα οικογενειακά μνήματα. Τόσο εξοικειωμένα με την οικογενειακή γη…  Για τους Πόντιους η ζωή εδώ είναι το ενδιάμεσο στάδιο. Το πέρασμα….

….Ήλθον, είδον και απήλθον….

Με ικανοποιημένη την ψυχή του με απαντήσεις ο περιηγητής αποφάσισε να αποχωρήσει από τα ταφία τόσο ανάλαφρα και αραχνοΐσκιωτα, όπως ήρθε.

Θα’ ταν ιεροσυλία να γράψει ο ίδιος ο περιηγητής κάτι για την ιστορία του χωριού. Αν κάποιος όμως θέλει να το γνωρίσει καλύτερα στην ιστορική διαδρομή του, δεν έχει παρά να διαβάσει τα βιβλία των Καταχιωτών:

·       του Ιορδάνη Ελευθεριάδη: «Ο εποικισμός του Καταχά,

·       του Βασίλη Γρηγοριάδη: «Το Πιερικό χωριό Καταχάς»,

·       και της Βάλιας Μουρατίδου: «Εκατόχρονη Οδύσσεια».

Παράλληλα να ακούσει τις ηχογραφημένες διηγήσεις κάποιων κατοίκων του στο Σίμο Λιανίδη που έχουν καταγραφεί στο Αρχείο του Πόντου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών.

 Αμέσως μετά, αρκετοί συμμετέχοντες στην ταφική μυσταγωγία συγκεντρώθηκαν στο καφενείο του χωριού για να συμφάγουν, όπως τα καλά παλιά χρόνια της φτώχιας, μα τόσα συντροφικά… Τα τραπέζια μαζεύτηκαν σε μια άκρη για να υπάρχει χώρος για τους «χορόντας». Ο λυράρης ξεκίνησε με πένθιμα αλλά  και χαρούμενα τραγούδια της Πατρίδας ,γιατί τι άλλο είναι η ζωή παρά μια εναλλαγή χαράς και λύπης και οι Πόντιοι αυτό το έχουν βιώσει σε υπερθετικό βαθμό μάλιστα…. 

     
 Όταν βέβαια ακούστηκε το «αετέντς επαραπέτανεν…», του ύμνου της ποντιακής λεβεντιάς, ο περιηγητής πρόσεξε με την άκρη του ματιού του ότι δεν καθόταν κανείς στο τραπέζι…. Όλοι όρθιοι και χόρευαν μυσταγωγικά, βουβά, σαν ένα σώμα, όπως ο αρχαίος χορός. Όλοι ήταν κοινωνοί του ίδιου Μυστηρίου. Εκείνη την στιγμή ευφραίνεται η ψυχή των κεκοιμημένων που παρακολουθούν τους γόνους τους από ψηλά …

Το βράδυ της ίδιας μέρας υπήρχε θεατρική  παράσταση στο κατάμεστο Πολιτιστικό Κέντρο.

Την επόμενη μέρα πραγματοποιήθηκε η εισήγηση  του περιηγητή με  θέμα τον Πολιτισμό του Πόντου. Λίγο πριν αναχωρήσει έκανε μια μικρή βόλτα στο πανέμορφο χωριό για να γεμίσει τα μάτια του με εικόνες. Με τα γλυπτά του Ευθύμη Καλευρά που εκτίθενται στο χωριό. 

Ένα χωριό με σημαντική πολιτιστική παρουσία έως σήμερα.

Αποχώρησε από τον Καταχά με την ευχή στο μέλλον να λάβει ξανά μέρος στην μυσταγωγία των ταφικών εθίμων, έχοντας στην μνήμη του την επιτακτική εντολή της γιαγιάς του:

«Μη ανασπάλς τ’ αποθαμέντς»…

….Ήλθον, είδον και απήλθον….

Panagiotis Koulaouzidis

Αύριο σα ταφία τη Καταχά οι ζωντανοί θ ανταμούνταν με τη αποθαμένς με ψαλμωδίες, κεμετζέδες. Η χαρμολύπη.

_________________________________________

Βιβλιογραφία:

Ειρήνη Αρτέμη:Ο ενταφιασμός των νεκρών κατά τα Ομηρικά και τα μετέπειτα χριστιανικά χρόνια.

Λόγιος Ερμής: Τα ταφικά έθιμα στην Ελλάδα από τα αρχαία έως τα νεότερα χρόνια.

http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/7507: τα ταφικά έθιμα στην αρχαία Ελλάδα.