Ιχνηλατώντας τις μεταναστεύσεις των πρωτοπόρων Ποντίων Αργυρουπολιτών στην Άπω Ανατολή (Σιβηρία, Μαντζουρία, Κίνα, Ιαπωνία) κατά τον 19 και αρχές του 20ου αιώνα.

Οι παροικίες των Ελλήνων και οι Σταλινικές Διώξεις. Πρόδρομο και εν ροή άρθρο.

Α. Αντί προλόγου. Στοιχεία από τη αρχαία Ελληνική Μυθολογία. Οι πρώτοι εξερευνητές.

Φέτος συμπληρώνεται ένας αιώνας που ο παππούς μου Βασίλης Κωνσταντινίδης ξεκίνησε από την μακρινή Άπω Ανατολή να έρθει στην Ελλάδα. Την ιστορία του την έχω καταγράψει, αλλά είπα να ασχοληθώ με το θέμα πιο διεξοδικά μιας και είμαι πλέον μέλος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών. Έτσι ανέτρεξα στο παρελθόν, να δω αν υπήρξε προηγούμενο επαφής Ελλήνων με την περιοχή!!! Στην αρχαία εποχή. Στην Μυθολογία!!! Η μυθολογία μας όσο μακριά χρονικά ή γεωγραφικά και να πας πάντα κάτι έχει να σου προσφέρει!!! Συνεπώς και για την Σιβηρία. Ο πρώτος που ταξίδεψε για να συναντήσει την Υπερβόρεια Χώρα ήταν ο Αρισταίος από την Προκόννησο. Επισκέφθηκε τη γη των Ισσηδόνων, που ήταν ένας αρχαίος λαός συγγενής με τους Σαρμάτες. Αυτοί ζούσαν στο έδαφος των Νότιων Ουραλίων και της Νότιας Σιβηρίας. Είναι αλήθεια ότι έψαχνε αυτή τη μυστηριώδη χώρα που βρισκόταν σύμφωνα με τις ιδέες των αρχαίων Ελλήνων στο τέλος της γης... Κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα, περιέγραψε τα ταξίδια του. Δυστυχώς, το έργο του Αρισταίου δεν έφτασε σε εμάς. Γνωρίζουμε το ποίημά του για το ταξίδι του στη Σιβηρία μόνο από τα γραπτά του Ηρόδοτου,»πατέρα της ιστορίας». Ο Ρώσος υδρογράφος Vasily Matveevich Babkin, ο οποίος συνέταξε τους πρώτους χάρτες στην περιοχή του Βλαδιβοστόκ, επέλεξε να δώσει σε πολλούς όρμους ονόματα από ήρωες της ελληνικής μυθολογίας: Αίας, Διομήδης, Πάτροκλος, Οδυσσέας, από τα ονόματα αντίστοιχων ρωσικών πλοίων. Να όμως που υπήρξαν Έλληνες τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα που ταξίδεψαν εκεί!!!

 Β. Οι συγκυρίες, οι συμπτώσεις και οι συνάψεις στο Παγκόσμιο Χωριό.

- Γεννήθηκα και μεγάλωσα στον Πειραιά. Ήξερα λοιπόν πολύ καλά τη συνοικία Βρυώνη. Που να φανταστώ ότι ο Βρυώνης ήτανε έμπορος από την Κεφαλονιά που έκανε μεγάλη περιουσία στην Μαντζουρία!!! Όπως ο παππούς μου!!!

Ο Ιωάννης Βρυώνης ήταν έμπορος προερχόμενος κατά τα τέλη του 19ου με αρχές 20ου αιώνα, από τη Μαντζουρία, στην οποία ανθούσε τότε η Ελληνική κοινότητα και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Άσκησε το επάγγελμα του τροφοδότη, ήταν επίσημος τροφοδότης του Ναυάρχου Αλέξιεφ του Ρωσικού (τσαρικού) στόλου, που τότε ναυλοχούσε έξω από τον Πειραιά. Ο εύπορος αυτός άνδρας, δώριζε αντικείμενα αξίας σε διάφορες εκκλησίες και ευαγή ιδρύματα του Πειραιά, με κυριότερο τον χρυσό πολυέλαιο του Αγίου Νικολάου. Ο Ιωάννης Βρυώνης έζησε από κοντά όλα τα γεγονότα του πολέμου των Ρώσων εναντίον των Ιαπώνων, τα γεγονότα της Μαντζουρίας και τον αποκλεισμό του Πορτ Άρθουρ. Το 1900 στην ιδιοκτησία της οικογενείας Βρυώνη περιήλθε ένα λαμπρό μέγαρο, που ξεχώριζε από τα περισσότερα της περιοχής, γιατί έφερε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Στην κορυφή του το μέγαρο του Βρυώνη είχε τοποθετηθεί ένα ρολόι, που ήταν το μοναδικό στην περιοχή. Αποτελείτο από δύο σκεπές σε διαφορετικά επίπεδα, τύπου παγόδας, ενώ κατέληγε σε ένα τρίτο μικρότερο επίπεδο όπου ήταν αναρτημένη μια καμπάνα. Στην κορυφή δε όλων, υπήρχε τοποθετημένος ένας ανεμοδείκτης που κατέληγε σε αλεξικέραυνο!

Το μέγαρο Βρυώνη.

- Το 1984 σαν μέλος μιας μελετητικής ομάδας μαζί με την βιολόγο Κωνσταντίνα Βακαλοπούλου και την χημικό Αικατερίνη Παπαγεωργίου, πραγματοποιήσαμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα μελέτη περιβάλλοντος για τους νομούς Κεφαλονιάς και Ζακύνθου. Έτσι επισκεφτήκαμε τα χωριά Αντιπάτα και Φαρακλάτα, χωρίς να γνωρίζω ότι κάποια στιγμή στη ζωή μου θα συναντούσα απογόνους από αυτά τα χωριά.

- Που να φανταστώ το 1994, όταν η γιαγιά μου διηγήθηκε την ιστορία της οικογένειας μας, που είχε μεταναστεύσει στην Μαντζουρία (βλέπε: Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΜΙΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΟΝΤΙΩΝ, http://vkonsta.blogspot.com/2015/12/blog-post_13.html), ότι θα συναντούσα στην ζωή μου πάλι τα ίδια επίθετα που συνυπήρχαν εκεί.

- Το 1994 αποσπάστηκα στην Αιθιοπία σαν καθηγητής στο Μίχειο Γυμνάσιο Λύκειο της Αντίς Αμπέμπα, όπου είχα μαθητές απογόνους της οικογένειας Αντύπα και Καββαδία και γνώρισα τις οικογένειες Φαρακλού, Βινιεράτου, Μαγδαληνού με καταγωγή από το νησί. Ακόμα και σήμερα απόγονοι αυτών των οικογενειών, μαθητές μου δραστηριοποιούνται στην χώρα… “Το ΔΣ της Ελληνικής Κοινότητας, χαιρετίζει με αγάπη, τις κινήσεις των κυριών Μαρίας Καββαδία και Μαρίας Σάρα Αντύπα, που ηγούνται μιας παράλληλης προσπάθειας για την συγκέντρωση των αναγκαίων πόρων συντήρησης του Ιερού Ναού του Αγίου Φρουμεντίου…..” (Από ανακοίνωση του ΔΣ τον Απρίλη του 2024).

Στην Αιθιοπία με την Χριστίνα Καββαδία.

- Που να ήξερα όταν ξεναγούσα αρκετές φορές στην Σαγκάη της Κίνας ομάδες τουριστών, ότι εκεί υπήρχαν συμπατριώτες και συνεπίθετοι μου που βρήκαν καταφύγιο τον 19^ο αιώνα έως τα μέσα του 20^ου?

Στην Σαγκάη ξεναγώντας.

Άπειρος η Γη, μικρός ο Κόσμος ο μέγας!!!

 

Γ. Η μετανάστευση στη Ρωσία των ναυτικών και εμπόρων από το Αιγαίο και τα Επτάνησα κατά το 18ο και 19ο αιώνα. Η περίπτωση των Κεφαλληνίων.

Δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά η παρουσία εμπόρων και ναυτικών από το Αιγαίο και τα Επτάνησα στη Ρωσία. Ακολούθησαν τους θαλάσσιους δρόμους του εμπορίου αλλά στη συνέχεια επεκτάθηκαν και στη ξηρά. Η βάση μπορεί να ήταν οι παραλιακές πόλεις της Μαύρης Θάλασσας, αλλά γρήγορα αναζητώντας μία καλύτερη τύχη βρέθηκαν παντού. Έτσι συναντάμε επίθετα, όπως οι Βερναδάκης από την Λέσβο και Βαρβάκης από την Χίο στο Τανγκαρόγκ, ο Ναϊτάκης από την Ιθάκη στο Πιατιγόρσκ, ο Αλαφούζος από την Σαντορίνη στη Σταυρούπολη, ο Νικόλαος Βαρβαρήγος (Варваригос Николай Иванович, γεννημένος το 1879 στην Θήρα) στο Αζώφ, οι Κεφαλλονίτες Λιναρδάτος,  που ακόμα ζουν οι απόγονοι του στο Τανγκαρόγκ, ο Δημήτριος Βαλιάνος του Σταύρου (Валианос Дмитрий Ставрович, γεννημένος το 1900 στην Κεφαλλονιά) στο Γκρόζνυ, ο Σπυρίδων Βαλιάνος του Δημητρίου (Валианос Спиридон Дмитриевич, γεννημένος το 1887, μάλλον στην Κεφαλλονιά) στο Ροστώφ, ο Θεοδόσιος Μπενετάτος του Θεοφράστου (Венетатос Феодосий Феофрастович, γεννημένος το 1873) στο Βατούμ, ο Δημήτριος Βιτωράτος (Виторатос Дмитрий Панайотович, γεννημένος το 1887) στην Κριμαία. Η οικογένεια Αντύπα από την Κεφαλλονιά στο Κουμπάν. Ο Λουκάς Κεφαλάς (Кефалас Лука Спиридонович γεννημένος το 1876 στο Ληξούρι) στο Ροστόφ. Τα αδέλφια Κρητικός Ιωάννης (Критикос Иван Петрович, γεννημένος στις Σπέτσες το 1873), και Κρητικός Γεώργιος (Критикос Георгий Петрович, γεννημένος στις Σπέτσες το 1882) στο Ροστόφ, που εκτελέστηκαν την 1^η Φεβρουαρίου του 1938!!! Όσων αναγράφονται τα ονόματα παραπάνω και στη Ρωσική διώχθηκαν κατά την Σταλινική Περίοδο, ανάμεσα σε χιλιάδες!!!

Γ.1.Η μετανάστευση στη  Άπω Ανατολή των ναυτικών και εμπόρων από το Αιγαίο και τα Επτάνησα. Οι παροικίες των Ελλήνων.

Η επέκταση της Τσαρικής Ρωσίας προς ανατολάς δημιούργησε νέες υποχρεώσεις και ανάγκες. Ένα από τα καθήκοντα των ρωσικών αρχών ήταν να εξασφαλίσουν τη διευθέτηση των καινούργιων εδαφών με εποίκους από άλλες περιοχές της Ρωσίας αλλά και μετανάστες. Για την επίλυση αυτού του προβλήματος, εισήχθη ένα καθεστώς ελεύθερου λιμένα για το Βλαδιβοστόκ και δημιουργήθηκαν συνθήκες στα εδάφη της Άπω Ανατολής για την κοινωνική προσαρμογή των ευρωπαίων μεταναστών με προσέλκυση ξένων επιχειρηματιών στην Άπω Ανατολή, συμπεριλαμβανομένων των Ευρωπαίων. Ήταν ευνόητο ότι η Ρωσία ενδιαφερόταν περισσότερο για τους Ευρωπαίους μετανάστες παρά για τους Ασιάτες μετανάστες, των οποίων η παρουσία στην περιοχή ήταν μεγάλη!!! Στις 8 Ιουνίου 1892, ψηφίστηκε νόμος που απαγόρευε στους αλλοδαπούς να αποκτήσουν ιδιόκτητη γη στις περιοχές Πρίμορσκυ και Αμούρ. Αυτός είναι ο λόγος που αργότερα πολλοί Έλληνες αιτήθηκαν της Ρωσικής υπηκοότητας, αν και απρόθυμοι. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του 1897 στο Βλαδιβοστόκ, υπήρχαν μόνο 5 Έλληνες μεταξύ 136 Ευρωπαίων μεταναστών!!! Αντίστοιχα στο Χαρμπίν σε μια μονοήμερη απογραφή που διεξήχθη στις 24 Φεβρουαρίου 1913, 75 Έλληνες ζούσαν στο Χαρμπίν (34.228 Ρώσοι, 5.011 Εβραίοι, 2.498 Πολωνοί).

Μία από τις οικογένειες που έπαιξε σημαντικό ρόλο στον ελληνισμό της Άπω Ανατολής είναι η οικογένεια Αντύπα. Φαίνεται ότι ξεκίνησαν από την περιοχή του Ροστώφ και επεκτάθηκαν ανατολικά, φθάνοντας μέχρι τη Μαντζουρία και το Βλαδιβαστόκ. Και αυτό γιατί υπάρχει συγγενής, από το ίδιο χωριό τα Αντιπάτα, ο οποίος εκτελέστηκε στο Ροστώφ με τις Σταλινικές Διώξεις. Ο Ευστάθιος Αντύπας.

Αντύπας Ευστάθιος του Παναγιώτη 1898

(Антипас Евстафий Панайотович).

Τόπος γέννησης: Κεφαλονιά, Ελλάδα.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Τόπος διαμονής: Περιοχή Ροστώφ.

Καταδίκη: 1 Φεβρουαρίου 1938

Καταδικαστικό σώμα: Επιτροπή της NKVD και του Εισαγγελέα της ΕΣΣΔ, Πρωτόκολλο αριθ. 27

Ποινή: VMN (εκτέλεση)

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Греческий мартиролог - www.greek-martirolog.ru

Οι αδελφοί Γεώργιος και Γεράσιμος Αντύπας, έμποροι στο Κουμπάν ασχολήθηκαν με το εμπόριο ψωμιού και σιτηρών. Ο μεγαλύτερος από τα αδέρφια είχε ήδη ένα αρτοποιείο στην πόλη Ροστόφ τη δεκαετία του '90 του 19ου αιώνα (το όνομά του είναι από τους πρώτους συνδρομητές στο τηλεφωνικό δίκτυο, τεχνική καινοτομία εκείνης της εποχής). Και λίγα χρόνια αργότερα ο μικρότερος αδερφός μετακινείται προς την Άπω Ανατολή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, όπου ξεκίνησε η κατασκευή του σιδηροδρόμου, που ανέθεσε ο Τσάρος Νικόλαος το 1891.

Ο Γεράσιμος Αντύπας το 1920

Ο Αντύπας ξεκινά μια νέα επιχείρηση - σε πόλεις κατά μήκος της γραμμής του υπό κατασκευή δρόμου: Port Arthur, Liaolian, Mukden, Telin και Harbin, ανοίγει μια αλυσίδα καταστημάτων» αποικιακών αγαθών».

Με προϊόντα γνωστά στους Ρώσους: τσάι, ζάχαρη, αλεύρι, φαγόπυρο και αλκοόλ. Η επιχείρηση ήταν πολλά υποσχόμενη και κερδοφόρα και μερικά χρόνια αργότερα ο Γεώργιος Αντύπας, ο μεγαλύτερος αδελφός έρχεται και μπαίνει στην κοινή επιχείρηση. Το 1904 ξέσπασε ο Ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος. Τα αδέρφια έγιναν ενεργοί προμηθευτές ζωοτροφών, τροφίμων και αλκοόλ στον ρωσικό στρατό και κέρδισαν πολλά χρήματα από αυτό. Η εφημερίδα της Μόσχας»Rodina»το 1907 δημοσίευσε ένα άρθρο στις σελίδες της στο οποίο ονομάζει τα καθαρά κέρδη τους: 1 εκατομμύριο, 600 χιλιάδες ρούβλια. Κάποια στιγμή τα εμπορικά συμφέροντα των αδελφών διχάστηκαν και συνεπώς χώρισαν την επιχείρηση: Ο μεγαλύτερος αδελφός Γεώργιος εγκαταστάθηκε στο Βλαδιβοστόκ και ο μικρότερος αδελφός του Γεράσιμος εγκαταστάθηκε στο Χαρμπίν.

Η ετικέτα της βότκα του Αντύπα

Αποστακτήριο βότκα στο Χαρμπίν

Ο Γεώργιος γίνεται ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Pacific Ocean με το ομώνυμο θέατρο και με δικά του έξοδα χτίζει ένα μεγάλο τριώροφο λουτρό δίπλα στο ξενοδοχείο, το οποίο φέρει το περήφανο όνομα» Central» (αυτό είναι τώρα πραγματικά το κέντρο της πόλης).

Το λουτρό – ξενοδοχείο του Αντύπα.

 

Το χτισμένο λουτρό φαινόταν πολυτελές: με μια μεγάλη σκάλα στο εσωτερικό, με τον πιο σύγχρονο εξοπλισμό για εκείνη την περίοδο. Θερμά ιαματικά θαλάσσια λουτρά, επαγγελματίες μασέρ και ιατρικοί σύμβουλοι ήταν στην υπηρεσία και για την ευχαρίστηση των επισκεπτών όλο το χρόνο. Ο Γεώργιος Αντύπας έφυγε από την πόλη το 1912, αλλά στη μνήμη των κατοίκων της για πολλές δεκαετίες παρέμεινε το ακριβές ορόσημο: Το λουτρό του Αντύπα!!!

Ο νεότερος Αντύπας, ο Γεράσιμος, ίδρυσε ένα εργοστάσιο βότκας στο Χαρμπίν και η "Βότκα Νο. 50" του έγινε το πιο αγορασμένο ισχυρό αλκοολούχο ποτό μεταξύ των Ρώσων κατοίκων του Χαρμπίν. Με τα κεφάλαια του χτίστηκε το δεξί παρεκκλήσιο του Σεραφείμ του ναού της Παναγίας των Ιβήρων το 1928.

Η Παναγία των Ιβήρων στο Χαρμπίν το 1930.

Πολύ καλός χριστιανός και φιλάνθρωπος. Χήρεψε το 1926 και η γυναίκα του πέθανε ξαφνικά στην Αθήνα, όπου επισκεπτόταν την κόρη της Μαρία, που σπούδαζε στο Ωδείο Αθηνών.  Ο ίδιος ο Γεράσιμος πέθανε το 1932 και θάφτηκε κοντά στον τοίχο της εκκλησίας των Ιβήρων. Στο Χαρμπίν έχει διατηρηθεί μια εξαώροφη πολυκατοικία που έχτισε στην οδό Konnaya – ήταν το πρώτο κτίριο κατοικιών στην πόλη με ηλεκτρικό ασανσέρ!!! Το κτίριο ξεχωρίζει ανάμεσα σε άλλα κτίρια, επειδή κοσμείται με τέσσερις κίονες και εικόνες ηρώων των ελληνικών μύθων. Στο κτίριο λειτουργεί σήμερα ένα ξενοδοχείο και ένας ανελκυστήρας με το μονόγραμμα του Γερασίμου Αντύπα μεταφέρει με ασφάλεια τους επισκέπτες σε κάθε όροφο. Μέλη αυτής της οικογένειας ήταν επικεφαλής της Ελληνικής Εταιρείας στο Χαρμπίν μέχρι το 1943.

Το μονόγραμμα του Αντύπα και η πολυκατοικία του

Στο Βλαδιβοστόκ, τα αδέλφια Αντύπα είχαν έναν ξάδερφο, τον Δημοσθένη Αντύπα του Σπυρίδωνα. Διέθετε αποθήκη χονδρικής πώλησης και διεξήγαγε εμπορικές δραστηριότητες στο Βλαδιβοστόκ. Το 1933 ο ίδιος και η οικογένειά του μετανάστευσαν στη Σαγκάη, όπου πέρασε τα τελευταία του χρόνια και εργάστηκε ως γραμματέας του Γενικού Προξένου της Ελλάδας.

Ο Γεώργιος Βαφειάδης από την Σμύρνη δημιούργησε ένα μεγάλο αρτοποιείο στο Βλαδιβοστόκ στην οδό, Aleutskaya 64, χρησιμοποιώντας μηχανές που κινούνταν με ατμό, γεγονός που υποδήλωνε το υψηλό τεχνολογικό επίπεδο της επιχείρησης. Στην αρχή ήταν Έλληνας υπήκοος και δέκα χρόνια μετά την άφιξή του είχε το δικαίωμα να υποβάλει αίτηση για ρωσική υπηκοότητα και έτσι άσκησε το δικαίωμα του και απέκτησε την ρωσική υπηκοότητα. Μέχρι τότε, λόγω των απαγορεύσεων αυτών ο Βαφειάδης ξεκίνησε την επιχείρησή του υπό την επωνυμία της φίρμας ενός άλλου Έλληνα, του εμπόρου Φωκίωνα Κούση του Γαβριήλ. Το 1924 ο Βαφειάδης ζούσε ακόμα στο Βλαδιβοστόκ.

Ο Δανιήλ Αμάραντος (1839–1900). Μερικές φορές αναφέρεται ως Amarandus, με καταγωγή από το νησί Τένεδος, έχτισε δύο μεγάλα λουτρά στην περιοχή Millionka του Βλαδιβοστόκ, τα οποία ήταν πολύ δημοφιλή (και τα δύο κτίρια επέζησαν, αλλά σε μεταγενέστερους χρόνους μετατράπηκαν σε κτίρια κατοικιών). Χήρεψε το 1895, και αποφάσισε να αλλάξει την τουρκική υπηκοότητά του σε ρωσική. Έγινε πολίτης μετά θάνατον, το 1900!!!

Η τοποθεσία του λουτρού.

Ο Δημοκράτης Λαμπάδης, ένας από τους πιο επιτυχημένους αρτοποιούς στο Χαρμπίν με καταγωγή από το νησί της Νισύρου. Ο φούρνος του βρισκόταν στο εμπορικό κέντρο της πόλης.

Στο Βλαδιβοστόκ, στις αρχές του εικοστού αιώνα (από το 1909 έως το 1911), υπήρχε ελληνικό υποπροξενείο στην οδό Σβετλάνσκαγια 11, επικεφαλής του οποίου ήταν ο έμπειρος διπλωμάτης Λάμπρος Αμπονόπουλος, Μυκονιάτης στην καταγωγή. Ο Αμπονόπουλος εμφανίστηκε στο Βλαδιβοστόκ το 1905 και ανέλαβε τη θέση του υπαλλήλου της Ρωσοκινεζικής τράπεζας. Πριν έρθει στο Βλαδιβοστόκ, είχε εμπειρία στο διπλωματικό σώμα μιας και ήταν ο Έλληνας υποπρόξενος στο Μπερντιάνσκ (1898-1903) της Αζωφικής.

Ο Αλέξανδρος Δημητρίου Αργυρόπουλος ήρθε στο Βλαδιβοστόκ από την Οδησσό. Στον κατάλογο του Βλαδιβοστόκ για το 1899 ο Αργυρόπουλος καταγράφεται μόνο ως μικροαστός και λογιστής της Οδησσού.

Ο Γεώργιος Τουλλιάτος του Παναγιώτη(1880-1938), επίσης Κεφαλλονίτης, ξεκίνησε από το Blagoveshchensk, ενώ από το 1911 ζούσε στο Χάρμπιν. Ήταν κτηνοτρόφος και είχε ένα παντοπωλείο στο σταθμό της Μαντζουρίας, αρτοποιείο και ζαχαροπλαστείο στην οδό Zeyskaya 147. Στη δεκαετία του 1920 ήταν επικεφαλής της Ελληνικής Εταιρείας στο Χαρμπίν και μάλιστα παραχώρησε το σπίτι του για το έργο αυτής της Εταιρείας. Συμμετείχε σε φιλανθρωπικές εκδηλώσεις στη πόλη. Το 1935 ήταν μάλιστα Πρόεδρος της Επιτροπής Κατασκευών κατά τη διάρκεια της κατασκευής του νοσοκομείου που πήρε το όνομά του από τον γιατρό Β.Α. Nazem-Beka. Τον Γεράσιμο Αντύπα τον αποκαλούσε»συμπαθή ανιψιό»που ζούσε στο Χάρμπιν. Παντρεύτηκε μια Ελληνίδα γειτόνισσα, την κόρη του Δημόκριτου Λαμπάδη. Έτσι, οι οικογενειακοί δεσμοί στην ελληνική διασπορά δεν είναι σπάνιοι, αλλά μάλλον ο κανόνας. Η δισέγγονη του Τατιάνα Τουλιάτος ζει σήμερα στην Ρωσία και δραστηριοποιείται σε σχέση με την ελληνική καταγωγή της. Μετά τον Γ.Π. Τουλιάτο επικεφαλής της Ελληνικής Εταιρείας ήταν ο Σπυρίδων Μεταξάς του Λουκά, μέχρι το 1943, που ήταν γαμπρός του Γεράσιμου Αντύπα.

Γ.1.2.Η οικογένεια Καββαδία. Ο "Κόλλιας" - Μαραμπού.

Οι αδελφοί Καββαδία από την Κεφαλονιά ζούσαν στην πόλη Νίκολσκι Ουροσίσκι (προς τιμή του Αγίου Νικολάου του θαυματουργού), και είχαν δύο καταστήματα κρασιού, παντοπωλείου και αρωμάτων. Η έδρα των αδελφών βρισκόταν όμως στο Χαρμπίν, στην οδό Kommercheskaya και υπήρχαν υποκαταστήματα στο Shanhaiguan και την Οδησσό. Ο Χαρίλαος μάλιστα ήταν μέλος της Εμπορικής Συνέλευσης στο Νίκολσκι Ουροσίσκι, που αυτό αποτελούσε αναμφίβολα απόδειξη της οικονομικής φερεγγυότητάς του. Η οικογένεια Καββαδία συγγένεψε πνευματικά με τον Γεώργιο Αντύπα, που βάπτισε την κόρη του Χαρίλαου Ευγενία.

Νίκολσκι Ουροσίσκι

Ρωσικά στρατεύματα στο Νίκολσκι Ουροσίσκι

Ο Νίκος Καββαδίας γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 1910 στο Νίκολσκ Ουσουρίσκι, (μια επαρχιακή πόλη της περιοχής του Βλαδιβοστόκ στη Ρωσία), από γονείς Κεφαλονίτες, τον Χαρίλαο Καββαδία και τη Δωροθέα Αγγελάτου της γνωστής οικογένειας εφοπλιστών της Κεφαλονιάς. Στην ίδια πόλη γεννήθηκαν και τα αδέλφια του Τζένια (Ευγενία) και ο Μήτιας (Δημήτρης). Ο πατέρας του Καββαδία διατηρούσε γραφείο γενικού εμπορίου διακινώντας μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων με κύριο πελάτη τον τσαρικό στρατό.

Το 1914, με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η οικογένεια έρχεται στην Ελλάδα κι εγκαθίσταται στο Αργοστόλι, ενώ ο πατέρας επιστρέφει στις επιχειρήσεις του στη Ρωσία, όπου καταστρέφεται οικονομικά. Το 1917, κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης, φυλακίζεται. Γυρίζει και πάλι στην Ελλάδα το 1921, τσακισμένος και ανίκανος να προσαρμοσθεί στην ελληνική πραγματικότητα.

Μετά το Αργοστόλι, η οικογένεια εγκαθίσταται στον Πειραιά. Ο Νίκος Καββαδίας πηγαίνει στο Δημοτικό κι είναι συμμαθητής με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Παπά-Γιώργη Πυρουνάκη. Διαβάζει Ιούλιο Βερν και διάφορα βιβλία περιπέτειας. Στο Γυμνάσιο γνωρίζεται με τον συγγραφέα και ιατρό του Πολεμικού Ναυτικού Παύλο Νιρβάνα. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο, δίνει εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή. Όμως την ίδια περίοδο πεθαίνει ο πατέρας του (Οκτώβριος 1929) και αναγκάζεται να εργαστεί σε ναυτικό γραφείο. Τον Νοέμβριο του 1928, ο Καββαδίας βγάζει ναυτικό φυλλάδιο και μπαρκάρει ως» ναυτόπαις» τον επόμενο χρόνο στο φορτηγό "Άγιος Νικόλαος", μαζί με τον μικρότερο αδελφό του Αργύρη, που είχε γεννηθεί στην Ελλάδα το 1915. Τον Ιούνιο του 1933 κυκλοφορεί η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Μαραμπού (από τις εκδόσεις Κύκλος σε 245 αντίτυπα) που του χαρίζει το προσωνύμιο που θα τον συνοδεύει έως το τέλος της ζωής του. Από το 1954 μέχρι και το 1974, ταξιδεύει διαρκώς με πολύ μικρά διαλείμματα. Μέσα στη χρονική αυτή περίοδο, τα πιο σημαντικά γεγονότα στη ζωή του ποιητή αφορούν τον θάνατο του πιο μικρού του αδερφού, Αργύρη, το 1957. Από την έρευνα προκύπτει ότι είχαν ταξιδέψει αρκετές φορές στο ίδιο πλοίο με τον Γιώργο Σεφέρη. Ο Σεφέρης στα γνωστά Ημερολόγιά του (Μέρες) αναφέρεται με θετική διάθεση τρεις φορές στον Καββαδία. Μάλιστα ο Καββαδίας είχε στην καμπίνα του, για κάποιο διάστημα, κολλημένη φωτογραφία του Σεφέρη με αφιέρωση του ίδιου. Το 1975, στην Αθήνα, στην κλινική "Άγιοι Απόστολοι", αφήνει την τελευταία του πνοή ύστερα από εγκεφαλικό επεισόδιο.

Δ.1. Χρονογραμμή των γεγονότων που οδήγησαν στην μετανάστευση των πρωτοπόρων Ποντίων Αργυρουπολιτών στην Άπω Ανατολή.

Προσπαθώντας να κατανοήσουμε τους λόγους για τη μετακίνηση των Ποντίων Αργυρουπολιτών από την πατρίδα τους στον Καύκασο και την Άπω Ανατολή πρέπει να δούμε τη χρονογραμμή των γεγονότων τόσο στον Πόντο όσο και στην Ρωσία!!! Η αλληλεπίδραση των γεγονότων στην Ρωσία και τον Πόντο προκάλεσε την μετανάστευση των Ποντίων. Η μετανάστευση των Αργυρουπολιτών αν και συνέπεσε χρονικά με αυτήν των υπολοίπων Ελλήνων, κυρίως νησιωτών, έχει διαφορετικά αίτια. Έχω την άποψη ότι οι Πόντιοι μετανάστες αριθμητικά ήταν περισσότεροι, ενώ οι νησιώτες καλύτερα οικονομικά, γιατί ήδη ασκούσαν το εμπόριο ή διαβιούσαν στην Τσαρική Ρωσία.

Ας επανέλθουμε στους Ποντίους μετανάστες. Μετά τη δεκαετία του 1820 τα μεταλλεία της Αργυρούπολης κλείνουν το ένα μετά το άλλο και ταυτόχρονα με την έκδοση του Χάτι Χουμαγιούν το 1856, οι Πόντιοι θεωρούνται "ισότιμοι πολίτες". Άρα πρέπει να στρατεύονται μεταξύ άλλων. Κάτι που δεν ήταν αποδεκτό από τις τοπικές κοινωνίες. Η αναζήτηση εργασίας τους οδήγησε σε συγκεκριμένες περιοχές στη Ρωσία. Για παράδειγμα οι Ιμερέτες κατευθύνθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο Βλαντικαυκάς (Μαράντωφ, Κακουλίδης κ. άλ.) και το Μπακού (Χαλτογιαννίδης) και λιγότεροι στο Γκρόζνι, οι Χαρσερέτες επίσης στο Γκρόζνι, στο Βλαντικαυκάς αλλά και στο Κισλαβότσκι, το Εσσεντουκί, οι Χακαξενοί κατά πλειοψηφία στο Γκρόζνι. Όχι όμως ότι κάποιοι δεν θα φύγουν για να φτάσουν μέχρι την Άπω Ανατολή. Η μοίρα αυτών που διέμεναν στην Σιβηρία θα διαφέρει κατά πολύ των όσων διέμεναν στην Μαντζουρία για τους λόγους που θα αναλυθούν παρακάτω.

Όμως ο Ρωσσοτουρκικός πόλεμος του 1877 διευκολύνει τους Πόντιους να μετακινηθούν πιο εύκολα στη Ρωσία. Έτσι ο Ευστάθιος Κωνσταντινίδης από την Χάκαξα θα βρεθεί στη Σιβηρία και κάποια στιγμή θα πάρει μαζί του τον γιο του Βασίλειο (παππού μου).

 

Ο Στάθης Κωνσταντινίδης στο μέσον με το σκυλάκι την δεκαετία του 1870

Εκεί Θα βρεθούν κι άλλοι χωριανοί του όπως για παράδειγμα ο Σεραφείμ Παπαδόπουλος, μετέπειτα γαμπρός του, με τον αδελφό του Θεόδωρο και ο συγχωριανός του Γρηγόρης Παναγιωτίδης, δημιουργώντας μαζί με άλλους μια παροικία Ποντίων.

 

Ο Σεραφείμ Παπαδόπουλος

Σημειώνω ότι ο παππούς μου της μαμάς μου Ιωάννης Παπαδόπουλος και η γιαγιά της Σοφία Ιωσηφίδου ήταν από την Χάρσερα, ο παππούς μου από την μεριά του πατέρα μου Βαίλης Κωνσταντινίδης, το γένος Παυλίδη από την Χάκαξα, όπως και η γιαγιά μου Ελισάβετ Φιλιππίδου το γένος Παυλίδη,  από την μεριά της μητέρας μου, ενώ η μητέρα του πατέρα μου Ελισάβετ Εξακουστείδου ήταν από την Κορόνιξα. Όλοι Αργυρουπολίτες. Κάποια από αυτά τα επίθετα θα τα συναντήσουμε στην Άπω Ανατολή.

Η τάση αυτή θα ενισχυθεί κατά τους Βαλκανικους Πολέμους το 1912-14, όπου οι Πόντιοι είναι υπόχρεοι της στράτευσης και πρέπει να φύγουν για τα μέτωπα των Βαλκανίων. Είναι τα χρόνια που κυριολεκτικά τα χωριά της Αργυρούπολης αδειάζουν.

Μετά τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους, ο Τσάρος το 1891 δίνει την εντολή για την κατασκευή του Υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου που σχεδόν θα διαρκέσει 15 χρόνια, κυρίως με κατάδικους.

Κατάδικοι στην σιδηροδρομική γραμμή του Αμούρ.

Η επέκταση αυτή απαιτεί εκτός των νέων χεριών και την τροφοδοσία των εργατών σε ήδη πρώτης ανάγκης. Οι Πόντιοι σταδιακά από το χτίσιμο των κατασκευών στρέφονται σιγά-σιγά προς το εμπόριο: Φούρνους, παντοπωλεία, ζαχαροπλαστεία, ξενοδοχεία. Παράλληλα οικειοθελώς μετακινούνται Έλληνες από την Μαύρη Θάλασσα προς την περιοχή, όπως για παράδειγμα ο Καρασάββας Ιωάννης του Ιωάννου που γεννήθηκε στις 7 Ιανουαρίου του 1876 στην Ευπατορία της Ταυρίδας, χριστιανός ορθόδοξος που είχε υπηκοότητα Ρωσική και ήταν εγγράμματος.

Ο Καρασάββας Ιωάννης.

Έφτασε στη Μαντζουρία το 1899. Παντρεύτηκε την Έλενα Βλαντιμιρόβνα Καρασάββα (γεν. 1880) και απέκτησε μαζί της τον Καρασάββα Νικόλαο που γεννήθηκε το 1903 στο Χάρμπιν.

 

 Ο Καρασάββας Νικόλαος και η Έλενα Καρασάββα

Έκτοτε και αυτοί οι Έλληνες θεωρούνται κάτοικοι της Σιβηρίας ή της Μαντζουρίας.

Έρχεται όμως η Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917 που αλλάζει τα πάντα. Έτσι έρχονται καινούργιοι διωκόμενοι από περιοχές της Μαύρης Θάλασσας. Κάποιοι από τους προϋπάρχοντες Αργυρουπολίτες, είτε θα επιστρέψουν στην Ελλάδα ή θα διαφύγουν στη Δύση. Είναι τόσο μεγάλη η πολιτική αβεβαιότητα τα χρόνια εκείνα, ώστε ο Χρήστος Σαμουηλίδης με καταγωγή από την Βαρενού της Αργυρούπολης μου είπε ότι ο πατέρας του με τσαρικά ρούβλια, που δεν ίσχυαν στην Ευρωπαϊκή Ρωσία πήγαινε στην Σιβηρία αγόραζε γούνες με αυτά (γιατί οι ντόπιοι δεν το ήξεραν) και ερχόταν μετά και τις πουλούσε!!!

Δημιουργείται μία πολεμική σύγκρουση για την διαχείριση του Υπερσιβηρικού μεταξύ των Ρώσων και των Κινέζων μέχρι το τέλος του 1929, και τον πόλεμο αυτόν τον κέρδισαν κατά κράτος οι Σοβιετικοί. Όμως και αυτοί αποδυναμώθηκαν και βρέθηκαν εξουθενωμένοι να αντιμετωπίσουν την Ιαπωνία που εισέβαλλε στην Ρωσική επικράτεια, και τους νίκησε κατά κράτος αναγκάζοντάς τους το 1931 να της παραχωρήσουν όλα τα δικαιώματα του Υπερσιβηρικού.

Όσοι παραμείνουν στην Σοβιετική Άπω Ανατολή θα δεχτούν τις Σταλινικές Διώξεις του 1938, εξαιτίας των οποίων θα έρθουν και άλλοι επιπλέον Αργυροπολίτες Πόντιοι από άλλες περιοχές της Ρωσίας να εκτίσουν την ποινή τους στα γκουλάκ, όπως για παράδειγμα ο Σάββας Μεντεκίδης από το Γκρόζνι, και ο Βασίλης Κουσίδης από το Βιτιάζεβο στο Κεμέροβο.

Και κάπως έτσι φτάνουμε πλέον στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτός στην Άπω Ανατολή, ξεκίνησε στα 1937 με την εισβολή της Ιαπωνίας στην Κίνα. Όμως ακριβώς τις ίδιες ημέρες, δηλαδή 6 και 9 Αυγούστου 1945,  που οι ΗΠΑ βομβάρδιζαν με πυρηνικά την Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, ο Σοβιετικός στρατός, εισέβαλλε στην Μαντζουρία, με σκοπό να ανακαταλάβει ολόκληρη την περιοχή από τον Ιαπωνικό στρατό, που ακόμα την κατείχε.

Αλλά η πιο μαζική απέλαση των Ελλήνων στην Άπω Ανατολή, εκτός Μαντζουρίας και η άφιξη τους στην περιοχή μελέτης, έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Το φθινόπωρο του 1942, περίπου 1,3 χιλιάδες Έλληνες από το Κουμπάν και την Κριμαία στάλθηκαν στην επικράτεια του Κρασνογιάρσκ. Στη συνέχεια, περίπου ο ίδιος αριθμός ανθρώπων κατέληξε στο έδαφος της περιοχής του Κεμέροβο (ήταν τότε μέρος της περιοχής Νοβοσιμπίρσκ). Τον Αύγουστο του 1942, περίπου 1.000 Έλληνες εκτοπίστηκαν από την Κριμαία στο Κουζμπάς (Κεμέροβο) και στάλθηκαν να εργαστούν στα ορυχεία και τα κρατικά αγροκτήματα του Κεμεροβουγκόλ και του Κουζμπάσλε.

Κάποιες οικογένειες Ποντίων θα διαφύγουν μετά το 1949 από την Ματζουρία προς τη Δύση.

 

Δ.2. Σε ποιές πόλεις και χωριά κατευθύνθηκαν οι Πόντιοι μετανάστες.

Οι Πόντιοι η μετανάστες εγκαταστάθηκαν πάνω σε κόμβους της σιδηροδρομικής γραμμής του Υπερσιβηρικού. Εκεί ασχολήθηκαν είτε με φούρνους, ζαχαροπλαστεία, εμπόριο, την κατασκευή σπιτιών μιας και ήταν άριστοι χτίστες ή με την τροφοδοσία των ρωσικών στρατευμάτων, που λόγω του Ρωσσοιαπωνικού πολέμου ήταν πάρα πολλά.

- Στο Βλαδιβοστόκ (ρωσικά: Владивосто́к, Βλαντιβαστόκ, που σημαίνει»Κυρίαρχος της Ανατολής"), είναι πόλη της Ρωσίας, πρωτεύουσα του Κράι Πριμόρσκι και ο μεγάλος λιμένας της χώρας στον Ειρηνικό ωκεανό. Έχει πληθυσμό 592.034 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2010.

- Στο Ιρκούτσκ (ρωσικά: Ирку́тск, προφορά: [ɪrˈkutsk]), είναι πόλη της Ρωσίας, πρωτεύουσα της Περιφέρειας Ιρκούτσκ. Έχει πληθυσμό 587.891 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2010.

- Στο Χαμπαρόφσκ (Russian: Хабаровск [xɐˈbarəfsk), είναι μεγάλη πόλη και διοικητικό κέντρο της αντίστοιχης επαρχίας της Ρωσίας και είναι μόνο 30 χιλιόμετρα από τα σύνορα Κίνας -Ρωσίας στη συμβολή των ποταμών Αμούρ και Ουσούρι και βρίσκεται 800 χιλιόμετρα μακριά από το Βλαδιβοστόκ. Ο πληθυσμός της πόλης ήταν 617.000 4401 στην απογραφή του 2021.

- Στο Τσιτά που είναι πόλη και διοικητικό κέντρο της περιοχής της Υπερβαϊκάλης στη Ρωσία και βρίσκεται πάνω στη διαδρομή του Υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου, 900 χιλιόμετρα ανατολικά από το Ιρκούτσκ. Ο πληθυσμός του είναι 334 427 κατά την απογραφή του 2010. Από αυτούς που εντόπισα φαίνεται ότι μεγάλο μέρος των Ποντίων είχε εγκατασταθεί εκεί.

 

- Στο Χαρμπίν, που τότε ανήκε στη Ρωσία και σήμερα είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας Χειλονγλκιάνκ της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και έχει 5,841,929 κατοίκους σήμερα.

- Στη δεκαετία του 1870 το χωριό Nikolsk-Ussuriysky (Нико́льск-Уссури́йский) αναπτυσσόταν γρήγορα και έγινε εμπορικό κέντρο χάρη στη γεωγραφική του θέση, που ήταν στη διασταύρωση των εμπορικών δρόμων. Μετά τη σιδηροδρομική σύνδεση με το Χαμπαρόφσκ και το Βλαδιβοστόκ απόκτησε ιδιαίτερη σημασία. Ο πληθυσμός του το 2010 ήταν 158.004 κάτοικοι.

- Στο Χίλοκ (Russian: Хилок, IPA: [xʲɪˈlok]; Buryat: Хёолго, Khyoolgo; Mongolian: Хилго, Khilgo). Είναι μία μικρή πόλη και διοικητικό κέντρο στην περιοχή της Υπερβαϊκάλης. Βρίσκεται πάνω στο ποτάμι Χίλοκ, 261 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης Τσιτά με πληθυσμό 11.539  στην απογραφή του 2010.

Τα τρία τελευταία σημεία που εγκαταστάθηκαν οι Πόντιοι μετανάστες τα γνωρίζω από τις αφηγήσεις της γιαγιάς μου, όπου για κάποιο διάστημα της ζωής της διέμενε σε αυτά:

-              Η Μπόρζια (Russian: Борзя, IPA: [ˈborzʲə]; Buryat: Бооржо, Boorjo; Mongolian: Боорж, Boorj), που είναι  κωμόπολη και διοικητικό κέντρο στην περιοχή της Υπερβαϊκάλης στη Ρωσία και βρίσκεται 349 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Τσιτά, την πρωτεύουσα της περιοχής. Έχει πληθυσμό 31,379  κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2010.

-              Το Μαντζούλι (Chinese: 满洲里; Mongolian: Манжуур хот; ᠮᠠᠨᠵᠤᠤᠷ ᠬᠣᠲᠠ), που βρίσκεται στην αυτόνομη περιοχή της Εσωτερικής Μογγολίας που ανήκει στην Κίνα και είναι ακριβώς στο σύνορο με τη Ρωσία. Αποτελεί το κυριότερο σημείο εισόδου από τα χερσαία σύνορα. Ο πληθυσμός του είναι σύμφωνα με την απογραφή του 2010 είναι 250,000 κάτοικοι.

-              Η Ολοβγιέναγια (Russian: Оловя́нная), που είναι ένα χωριό στην Υπερβαϊκάλη στη Ρωσία, με 8,406 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2010.

Ε. Ιστορικές πηγές για την μετανάστευση των Αργυρουπολιτών στην Άπω Ανατολή κατά τα τέλη του 19^ου αρχές του 20^ου αιώνα. Οι παροικίες των Ποντίων.

 

Ε.1. Ο Αντώνης Ταργοντσίδης («Η Χάρσερα»Π.Ε. 1950),

λέει ότι από το 1904 και μετά πολλοί Πόντιοι μετακινήθηκαν προς Καύκασο, Χαρμπίν, Βλαδιβοστόκ ακόμα και την Ιαπωνία. Αναφέρονται οι πρώην Οσμαναγάντες και μετά οι: Μακρίδης Νικόλαος και Ιωάννης, οι Ποχντσάντες που μετονομάστηκαν σε Χαραλαμπίδης, ο Νικόλαος Τοπάλωφ, ο Χαράλαμπος Ουσταμπάσης, οι Μερτζάνωφ, οι Πετρίδη, οι Μεταλλείδη, ο Ελ. Ταργοντσίδης κ.α.

 

Ο Αντώνης Ταργοντζίδης με την αδελφή του Κυριακή.

Ο Χαράλαμπος Ουστάπασης σε ανάμνηση του Ναού του Αγ. Κωνσταντίνου Διάκονας, μόλις έγινε πάμπλουτος ανέγειρε στο Βλαδικαυκάς ομώνυμο ναό με Έλληνα Ιερέα, Βυζαντινού ρυθμού και μεγαλοπρεπή για να εκκλησιάζονται οι συμπατριώτες του. Ο ναός αυτός αργότερα μεταβλήθηκε σε Ρωσική εκκλησία.

Ο δε Μαράντωφ από την γειτονική Ίμερα έκτισε σε μικρή απόσταση στην ίδια πόλη εκκλησία και επτατάξιο Σχολείο με 5 δασκάλους.

Ε.2. Ο Ιωάννης (Γιάγκος) Ευσταθιάδης διηγείται:

«Γεννήθηκα στη Δάϊκονα στα 1896. Πήγα στο Δημοτικό και συνέχισα ως την 3η τάξη του σχολαρχείου Αργυρούπολης.

Στα 1912 έφυγα στη Ρωσία. Ο πατέρας μου είχε μαγαζιά, φουρνάρικο, κρεοπωλείο και ζαχαροπλαστείο στη Σιβηρία, σε μια πόλη πάνω στον ποταμό Αμούρ, το Χαμπαρόφσκ, δίπλα στο Βλαδιβοστόκ. Τροφοδοτούσε τους ναύτες του στόλου του Αμούρ. Όλοι από κει ψούνιζαν.

Πήγα στη Σιβηρία και βρήκα τον πατέρα μου. Δούλεψα στα μαγαζιά, στο ζαχαροπλαστείο, στο φουρνάρικο, στο κρεοπωλείο για να μάθω τις δουλειές. Είχαμε και ελαιοτριβείο. Άλεθε ηλιόσπορους. Είχαμε και αλευρόμυλο.

Στα 1913 ήρθε και η μάνα μου. Στα 1916 πέθανε. Αργότερα φαλιρίσαμε γιατί οι Ρώσοι κάνανε "καπερατίφ" και οι ναύτες ψούνιζαν από την "καπερατίφ" (συνεταιρισμό).

Γυρίσαμε στον Καύκασο, στη Γρόζνα. Ανοίξαμε φούρνο. Στα 1917-1918 έγινε η Ρωσική επανάσταση και μας πήραν το φούρνο οι Ρώσοι. Εγώ έγινα υπάλληλος στο φούρνο μου. Δούλευα με μεροκάματο.

Στις 21 Ιανουαρίου πριν απ’ την Επανάσταση παντρεύτηκα. Η γυναίκα μου είναι απ’ τη Χάρσερα. Εγώ δούλεψα στους κρατικούς φούρνους, μετά ως μάστορας και ύστερα με "βαθμολόγησαν" και με έκαναν διευθυντή σ’ ένα φούρνο της Γρόζνας. Ο κρατικός αυτός φούρνος ήταν αρτεργοστάσιο. Έβγαζε εκατόν τόνους ψωμί. Είχε εκατόν είκοσι εργάτες.

Στα 1931 έγινα διευθυντής σε ζαχαροπλαστείο. Στα 1938 μ’ έστειλαν εξορία. Με κατηγόρησαν για κατάσκοπο υπέρ της Ελλάδος και με εξόρισαν στο Αρχαγγέλσκ της Σιβηρίας. Εκεί έγινα πάλι διευθυντής σε φούρνο.

Στα 1948 απελευθερώθηκα. Τελείωσε η εξορία μου. Η οικογένειά μου είχε έρθει στην Ελλάδα στα 1938. Θέλησα και γω να έρθω στην Ελλάδα. Επί επτά χρόνια έκανα αίτηση και στα 1956 μ’ άφησαν και ήρθα στην Ελλάδα».

(Μαρτυρία Ιωάννη Ευσταθιάδη στο Χρήστο Σαμουηλίδη στις 28/4/1961,ΕΞΟΔΟΣ τόμος Γ΄).

Τα αδέλφια Ευσταθιάδη αφού έζησαν για κάποιο διάστημα στην Σιβηρία με τον πατέρα του Ιγνάτιο μετακινήθηκαν στο Γκρόζνυ, όπου και παντρεύτηκαν.

 

Τα αδέλφια Ιωάννης και Ιορδάνης Ευσταθιάδης.

Ευσταθιάδης Ιωάννης του Ιγνατίου (1896).

(Евстафиади Иван Игнатьевич).

Γενέτειρα: Ομάλια, Χάρσερα Χαλδείας.

Τοποθεσία: (Γκρόζνυ, Τσετσενία, ACSR).

Καταδίκη: 26 Φεβρουαρίου 1938.

Κατηγορούσα αρχή: NKVD Επιτροπή και ο εισαγγελέας της ΕΣΣΔ, πρωτόκολλο 84.

Ποινή: 10 χρόνια.

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Греческий мартиролог - www.greek-martirolog.ru

Ευσταθιάδης Ιορδάνης του Ιγνατίου (1902). (Евстафиади Иордан Игнатьевич).

Γενέτειρα: Ομάλια, Χάρσερα Χαλδείας.

Τοποθεσία: (Γκρόζνυ, Τσετσενία, ACSR).

Καταδίκη: 26 Φεβρουαρίου 1938.

Κατηγορούσα αρχή: NKVD Επιτροπή και ο εισαγγελέας της ΕΣΣΔ, πρωτόκολλο 84.

Ποινή: Εκτέλεση.

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Греческий мартиролог - www.greek-martirolog.ru

Σημ. Συντάκτη: Ο θείος ο Γιάγκος (σύζυγος της αδελφής του προπάππου μου), αυτός ο ορεσίβιος Πόντιος, που το μνήμα του είναι στον Ρωσικό τομέα του νεκροταφείου της Αναστάσεως στον Πειραιά, συνδέει την ζωή του με τρία λιμάνια: Το Βλαδιβοστόκ, στον Ειρηνικό, τον Αρχάγγελο στον Βόρειο Παγωμένο, που αδελφοποιήθηκε με τον Πειραιά, και τον Πειραιά στην Μεσόγειο!!! Η έννοια του κοσμοπολίτη στην κυριολεξία της!!!

 

Ε.3.Ο Γεώργιος Κανδηλάπτης στο λήμα για την Ίμερα αναφέρει:

«….Οι Ιμεραίοι φιλότιμοι, φιλόμουσοι, εθνικόφρονες, σοβαροί, προόδευσαν πολύ εις το εμπόριο και διέπρεψαν εις το Βατούμ, Βακού, Βλαδικαυκάς, Τασκένδη, Πιατιγόρσκ και εις την Ιαπωνία…»

(Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν των Χωρίων, Κωμοπόλεων, Πόλεων της Χαλδείας)

Ε.4. Εκδοτικός οίκος»Ορίζοντες».

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι όταν ο εκδοτικός οίκος»Ορίζοντες»απευθύνθηκε σε εμένα να με ρωτήσει αν γνώριζα κάτι για τον κάτοχο του βιβλίου Κωνσταντίνο Κωνσταντινίδη που ήταν στη Μαντζουρία το 1916.

“Βασίλη καλησπέρα,

δεν γνωριζόμαστε, βρήκα το blog σου ψάχνοντας πληροφορίες για ένα βιβλίο που έχω στην κατοχή μου. Εξηγούμαι: εδώ και καιρό έχω αγοράσει ένα βιβλίο σε ρωσική γλώσσα. Αν και σπάνιο, δεν έχω ασχοληθεί μαζί του λόγω γλώσσας... Σήμερα, ανοίγοντάς το, βρήκα σφραγίδες και υπογραφές που μου κίνησαν την περιέργεια: σφραγίδα (σε ρωσική γλώσσα) Κωνσταντίν Νικολάγιεβιτς Κωνσταντινίδη, Μαντζουρία - χειρόγραφο»Εκ των του Κωνσταντινίδη [...] 27 Ιουνίου 1916. Με τα στοιχεία αυτά βρήκα το blog σου.

Σε περίπτωση που υπάρχει κάποια σύνδεση ή σχέση, παρακαλώ ενημέρωσέ με”

Ευχαριστώ εκ των προτέρων,

Θοδωρής Γαζώνης, για το βιβλιοπωλείο Ορίζοντες.

Δεν ξέρω αλήθεια μέχρι τώρα σε ποιόν ανήκει αν και ο παππούς μου είχε αδελφό Κωνσταντίνο που εκείνη την περίοδο ήταν Μανζουρία, αλλά με διαφορετικό πατρώνυμο. Να ήταν συγγενής?

Ε.5.Εισφοραί των απανταχού Ομογενών υπέρ των Εθνικών αναγκών κατά τα έτη 1912-1915. Των Πετρίδη Ν., - Κενανίδη Στ., 

(«Όταν οι Ρωσοπόντιοι έκαναν εράνους και βοηθούσαν τη μικρή Ελλάδα. 13.7.2015»).

Από τα ποσά που έχουν κατατεθεί για τον σκοπό αυτό και έχουμε στην διάθεση μας φαίνεται ότι υπήρχαν ακμάζουσες Ελληνικές Κοινότητες στις περιοχές:

Σιβηρία – Ελληνική κοινότητα του Ιρκούτσκ – 3.000 δρχ

Σιβηρία – Υποδηματοκαθαριστές του Ιρκούτσκ – 2.500 δρχ

Σιβηρία – Ελληνική κοινότητα του Ιρκούτσκ – 2.000 δρχ

Σιβηρία – Ελληνική Αδελφότης του Ιρκούτσκ – 1.000 δρχ

Σιβηρία – Ελληνική παροικία του Βλαδιβοστόκ – 10.000 δρχ

Σιβηρία – Σλαβοελληνική επιτροπή του Βλαδιβοστόκ – 1.500 δρχ

Σιβηρία – Βαλκανικό Κομιτάτο του Βλαδιβοστόκ – 3.200 δρχ

Σιβηρία – Ομογενείς του Βλαδιβοστόκ – 10.150 δρχ

Σιβηρία – Γρηγόριος Ι. Κοκάλης από την Ποροσίνσκαγια – 150 δρχ

Σιβηρία – Γρηγόριος Κοκάλης από την Ποροσίνσκαγια – 350 δρχ

Σιβηρία – Γ. Ι. Κοκάλης από την Ποροσίνσκαγια – 200 δρχ

Ρωσία – Ελληνική παροικία Χαπάροβσκ: (στην ακτή του Ειρηνικού Ωκεανού) 350,53 δρχ

Ρωσία – Ερυθρός Σταυρός από το Χαπάροβσκ – 396,20 δρχ

Έλληνες από το Σταθμό Ματζουρίας του Υπερσιβηρικού – 782,25 δρχ

Οι απόγονοι αυτών των δωρητών αντιμετωπίστηκαν αργότερα από τους γηγενείς Έλληνες σαν «τουρκόσποροι» και» ρωσσοπόντιοι». Και αν τα ποσά αυτά φαίνονται μικρά την εποχή εκείνη η λίρα Αγγλίας είχε 25 δραχμές και η Τουρκική λίρα 22 δραχμές.

Ε.6. Ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης του Ηλία.

Ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης του Ηλία ασχολήθηκε με την προμήθεια καπνού στο Βλαδιβοστόκ. Ήταν ιδιοκτήτης αρτοποιείου στη γωνία των οδών Borodinskaya και Koreskaya, και συνιδιοκτήτης αρτοποιείου με τον Βαφειάδη στην οδό Aleutskaya.

 

Το μαγαζί του Κωνσταντινίδη

Ε.7. Ο Αλέξανδρος Λαζαρίδης του Νικολάου.

Ο Αλέξανδρος Λαζαρίδης του Νικολάου είχε το δικό του εργοστάσιο βότκας στο Χάρμπιν και παρήγαγε την βότκα "Ευδαιμονία". Είχε εξαιρετική ποιότητα και ανταγωνιζόταν άλλους ιδιοκτήτες εργοστασίων - αποστακτηρίων βότκας, συμπεριλαμβανομένου και του Αντύπα. Είχε ένα γραφείο πωλήσεων στη Σαγκάη. Στη δεκαετία του 1930 εδραιώθηκε σταθερά στη Σαγκάη.

Ε.8. Θύματα των Σταλινικών Διώξεων, που κατοικούσαν στην Άπω Ανατολή.

Εκτός από τα πρόσωπα του στενού οικογενειακού μου κύκλου, που γνωρίζω που μετακινήθηκαν στην περιοχή, ένα πολύ καλό εργαλείο για τις μετακινήσεις γενικά των Ελλήνων και ειδικά των Ποντίων μέσα στην Ρωσία είναι και οι καταστάσεις με τους διωχθέντες την Σταλινική Περίοδο, που δηλώνουν τόπο καταγωγής και διαμονής, γεγονός αδιαμφισβήτητο από κανένα.

Από αυτές εντοπίσαμε τους παρακάτω:

1. Αδαμίδης Ιωάννης του Δημητρίου 1884. (Адамиди Иван Дмитриевич)

Τόπος γέννησης: Χωριό Κολεού, Τουρκία

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Επάγγελμα / τόπος εργασίας: Συνεταιρισμός Vostok, αρτοποιός.

Τόπος διαμονής: Τσιτά.

Προληπτικό μέτρο: Συνελήφθη.

Ημερομηνία σύλληψης: 26 Δεκεμβρίου 1937.

Καταδίκη: 29 Οκτωβρίου 1939.

Σώμα καταδίκης: Ειδική συνεδρίαση της NKVD της ΕΣΣΔ.

Άρθρο: 58-6.

Ποινή: 5 χρόνια εξορίας στο Βόρειο Καζακστάν.

Ημερομηνία αποκατάστασης: 30 Απριλίου 1957.

Φορέας αποκατάστασης: Στρατοδικείο της Στρατιωτικής Περιφέρειας Υπερ- Βαικάλης.

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Книга памяти Читинской обл.; Книга памяти Восточного Забайкалья

2. Ιωσηφίδης Δημήτριος του Σπυρίδωνα 1900 

(Иосифиди Дмитрий Спиридонович).

Γεννήθηκε το 1900 στο χωριό Χάρσερα της Τουρκίας. Συγγενής μου.

Υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό το 1918-1920.

Τόπος διαμονής: Τσιτά.

Συνελήφθη στις 20 Δεκεμβρίου 1934.

Καταδικάστηκε: Από το Ειδικό Συμβούλιο της NKVD της ΕΣΣΔ στις 27 Ιουλίου 1935, obv.: σύμφωνα με το άρθρο 58-6 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR.

Ποινή: 5 χρόνια φυλάκισης.

Αποκαταστάθηκε στις 10 Μαρτίου 1990 από το Γραφείο του Στρατιωτικού Εισαγγελέα της Στρατιωτικής Περιφέρειας της Υπερκαυκασίας.

Источник: Книга памяти Читинской обл.

Σημείωση αρθρογράφου: Οι συγγενείς του στην Αγροσυκιά Πέλλας αγνοούν τι απέγινε.

3. Καλαγεώργης Γεώργιος του Νικολάου 1911. 

(Калагеорги Георгий Николаевич)

Τόπος γέννησης: Κίνα, Μαντζουρία, Χάρμπιν.

Υπηκοότητα: Ρωσική.

Επάγγελμα / τόπος εργασίας: Αστυνομικό Τμήμα Νομού, Επόπτης Τμήματος Εξωτερικών.

Τόπος διαμονής: Κίνα, Μαντζουρία, σταθμός Βειζάχε.

Προληπτικό μέτρο: Συνελήφθη.

Ημερομηνία σύλληψης: 24 Οκτωβρίου 1946.

Καταδίκη: 25 Ιανουαρίου 1947.

Ποινή: 10 χρόνια σε σωφρονιστικά στρατόπεδα εργασίας

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Книга памяти Свердловской обл.

4. Κωνσταντινίδης Στυλιανός του Χαραλάμπους 1890. 

(Константиниди Стилиан Харлампиевич).

Τόπος γέννησης: Αργυρούπολη.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Εκπαίδευση: Αναλφάβητος.

Επάγγελμα / Τόπος Εργασίας: Ατομική Επιχείρηση.

Τόπος διαμονής: Σοχούμι.

Καταδίκη: 5 Ιουλίου 1938.

Όργανο καταδίκης: Επιτροπή της NKVD και του Εισαγγελέα της ΕΣΣΔ, Πρωτόκολλο αριθ. 123.

Άρθρο: 58-10 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR.

Ποινή: 10 χρόνια εξορία στο Γκουλάγκ.

Περιοχή: Κολυμά.

Πηγές δεδομένων: Ελληνικό Μαρτυρολόγιο

Σημείωση: Μετέπειτα ζωή: Πέθανε στο στρατόπεδο. Βλαδιβοστόκ, στρατόπεδο διέλευσης 14.05.1939

5. Παυλίδης Γεώργιος του Γεωργίου 

(Павлидис Георгий Георгиевич).

Ημερομηνία γέννησης: —

Τόπος γέννησης: Βλαδιβοστόκ. Πιθανότατα με καταγωγή από Χάκαξα.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Ιθαγένεια (υπηκοότητα): n/y

Εκπαίδευση: Θεολογικό σχολείο του Χάρμπιν.

Επάγγελμα / Τόπος Εργασίας: Δραματικό Θέατρο, Σολίστ.

Τόπος διαμονής: Χάρμπιν, Μαντζουρία.

Άρθρο: Άρθρο 58, παράγραφος 4 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR της 11.05.1948.

Ποινή: 10 χρόνια στο Γκουλάγκ.

Περιοχή: Κολυμά.

Источники данных: Греческий мартиролог

Σημείωση: Μεταγενέστερη μοίρα: Επέστρεψε ζωντανός.09.12.1954

6. Παυλίδης Γεώργιος του Γεωργίου 1924 

(Павлидис Георгий Георгиевич).

Τόπος γέννησης: Βλαδιβοστόκ. Πιθανότατα με καταγωγή από Χάκαξα.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Ιθαγένεια (υπηκοότητα): n/y.

Εκπαίδευση: Θεολογικό σχολείο του Χάρμπιν.

Επάγγελμα / Τόπος Εργασίας: Ηλεκτρολόγος.

Τόπος διαμονής: Χωριό Orotukan, περιοχή Magadan.

Κατηγορία: Άρθρο 58, παράγραφος 6 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR.

Ποινή: Απέλαση.

Τόπος υπηρεσίας: Περιοχή Magadan.

Источники данных: Греческий мартиролог

Σημείωση: Μετέπειτα ζωή: Επέστρεψε ζωντανός. Orotukan 04.05.1956.

7. Παυλίδης Γεώργιος του Λάζαρου 1877 

(Павлидис Георгий Лазаревич).

Τόπος γέννησης: Pomryaskino, επαρχία Ταυρίδα.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Εκπαίδευση: Εγγράμματος.

Επάγγελμα / τόπος εργασίας: Εκπαιδευτής του υποκαταστήματος του Ιρκούτσκ»Soyuzpechat", υπάλληλος βεστιαρίου στο λουτρό Νο 3 στο Ιρκούτσκ.

Τόπος διαμονής: Ιρκούτσκ.

Κομματική ένταξη: w/o.

Ημερομηνία εκτέλεσης: 7 Οκτωβρίου 1938.

Τόπος θανάτου: Ιρκούτσκ.

Συλλήψεις.Προληπτικό μέτρο: συνελήφθη

Ημερομηνία σύλληψης: 28 Μαρτίου 1933.

Καταδίκη: 31 Ιουλίου 1933.

Καταδικαστικό σώμα: Τρόικα του PP OGPU VSK.

Άρθρο: Άρθρα 58-10, 58-11 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR.

Ημερομηνία αποκατάστασης: 12 Νοεμβρίου 1960.Ποινή: Απέλαση από το SCC για 3 χρόνια.

Ημερομηνία σύλληψης: 28 Δεκεμβρίου 1937.

Κατηγορία: Άρθρο 58-1»a", -9, -10, -11 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR.

Καταδίκη: 29 Ιουνίου 1938.

Καταδικαστικό σώμα: Επιτροπή της NKVD της ΕΣΣΔ και Εισαγγελέας της ΕΣΣΔ.

Ποινή: VMN (εκτέλεση).

Ημερομηνία αποκατάστασης: 10 Μαΐου 1963.

Αρχεία: 11061; 11681.

Πηγές δεδομένων: DB»Θύματα πολιτικής τρομοκρατίας στην ΕΣΣΔ". Βιβλίο μνήμης της περιοχής του Ιρκούτσκ - v.7.

Σημείωση: Το πιστοποιητικό στην υπόθεση αριθ. 11061 συντάχθηκε από τον A. I. Shvaikina. Το πιστοποιητικό στην υπόθεση αριθ. 11681 συντάχθηκε από τον O. Y. Makarova. παραλλαγές της ημερομηνίας γέννησης: 1877• 1877 (1877 (1897)).

8. Πετρίδης Πέτρος του Ιωάννη 1906.

(Петриди Пётр Иванович)

Πηγές δεδομένων: Βιβλίο Μνήμης της Ανατολικής Υπερ- Βαικάλης.

Περισσότερες πληροφορίες.

 Τόπος Γέννησης: Θεσσαλονίκη, Ελλάδα,(?) Πιθανότατα από χωριό της Αργυρούπολης. Ίσως και την Χάρσερα.

Έλληνας, κάτοικος Τσιτά. Εργάστηκε στον συνεταιρισμό Βοστόκ, πωλητής σε περίπτερο.

Συνελήφθη στις 30 Δεκεμβρίου 1937 και καταδικάστηκε στις 29 Οκτωβρίου 1939 από το Ειδικό Συμβούλιο της NKVD της ΕΣΣΔ σύμφωνα με το άρθρο 58-6 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR σε 8 χρόνια φυλάκισης.

Στις 7 Ιουνίου 1957, συνελήφθη στις 20 Ιανουαρίου 1949 στο συλλογικό αγρόκτημα Yernazarov στο Taldy, περιοχή Kurgan.

9. Παπαδόπουλος Κλημέντιος του Μιχαήλ 1875. 

(Попандапуло Климентий Михайлович)

Τόπος γέννησης: Ελλάδα (?) Μάλλον Αργυρούπολη.

Τόπος διαμονής: Αρχάγγελσκ.

Προληπτικό μέτρο: Συνελήφθη.

Ημερομηνία σύλληψης: 22 Μαρτίου 1921.

Κατηγορία: Ως μέλος της Εμπορικής και Βιομηχανικής Ένωσης του Αρχάγγελσκ, που έκανε δωρεές σε ένα ταμείο 5 εκατομμυρίων δολαρίων για την καταπολέμηση των Μπολσεβίκων».

Σώμα καταδίκης: Arkhangelsk Gubernia Cheka.

Πρόταση: Δεν υπάρχουν πληροφορίες για την περαιτέρω τύχη του.

Ημερομηνία αποκατάστασης: 27 Οκτωβρίου 1992.

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Поморский мемориал: Книга памяти Архангельской обл.

10. Παπαδόπουλος Νικόλαος του Αρσενίου 1902 

(Попандопуло Николай Арсентьевич).

Τόπος γέννησης: Χωριό Χάρσερα, Τουρκία. Συγγενής μου.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Εκπαίδευση: Εγγράμματος.

Επάγγελμα / τόπος εργασίας: Υποδηματοποιός, συνεταιρισμός»Ανατολική Σιβηρία". αποθήκη καυσίμων, Υπερσιβηρικός.

Τόπος διαμονής: Έδαφος Ανατολικής Σιβηρίας (VSK), περιοχή Khiloksky, χωριό Khilok.

Κομματική ένταξη: w/o.

Ημερομηνία εκτέλεσης: 7 Σεπτεμβρίου 1938.

Τόπος θανάτου: Ιρκούτσκ

Ημερομηνία σύλληψης: 12 Φεβρουαρίου 1931.

Καταδίκη: 25 Μαρτίου 1931.

Καταδικαστικό σώμα: Τρόικα της Βουλής των Αντιπροσώπων της OGPU για το VSK.

Άρθρο: 58-11 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR.

Ποινή: 10 χρόνια στο Γκουλάγκ.

Ημερομηνία αποκατάστασης: 3 Νοεμβρίου 1989.

Φορέας αποκατάστασης: Εισαγγελία της περιφέρειας Τσιτά.

Αρχείο: 13529

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Книга памяти Иркутской обл.; Книга памяти Восточного Забайкалья

9. Παπαδόπουλος Παναγιώτης του Ιωάννου 1874 

(Попандопуло Пананот Иванович).

Όνομα παραλλαγών: Popandopulo Panoiot Ivanovich.

Τόπος γέννησης: Αθήνα, Ελλάδα(?). Πιθανότατα Χάρσερα ή Χάκαξα.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Επάγγελμα / τόπος εργασίας: Συνοδός βεστιαρίου στο λουτρό αριθ. 3 στο Ιρκούτσκ.

Τόπος διαμονής: Ιρκούτσκ.

Κομματική ένταξη: w/o.

Ημερομηνία εκτέλεσης: 7 Οκτωβρίου 1938.

Τόπος θανάτου: Ιρκούτσκ.

Προληπτικό μέτρο: Συνελήφθη.

Ημερομηνία σύλληψης: 12 Απριλίου 1938.

Καταδίκη: 29 Ιουνίου 1938.

Το όργανο καταδίκης: Επιτροπή της NKVD της ΕΣΣΔ και ο Εισαγγελέας της ΕΣΣΔ.

Άρθρο: Άρθρα 58-10, 58-11 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR.

Ποινή: VMN (εκτέλεση).

Ημερομηνία αποκατάστασης: 10 Μαΐου 1963.

Φορέας αποκατάστασης: Στρατοδικείο της Στρατιωτικής Περιφέρειας της Υπερκαυκασίας.

Αρχείο αρχείου: 11681.

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Книга памяти Иркутской обл.

Σημείωση: Η έκθεση συντάχθηκε από τον L. F. Salnikova.

10. Παπαδόπουλος Βασίλειος του Σεβαστιανού 1902. 

(Попандопуло Василий Севастьянович)

Τόπος γέννησης: Αργυρούπολη. Πιθανόν Χάρσερα ή Χάκαξα.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Επάγγελμα / τόπος εργασίας: Ιδιώτης, αρτοποιός.

Τόπος διαμονής: Έδαφος Ανατολικής Σιβηρίας (VSK), περιοχή Khiloksky, χωριό Khilok.

Ημερομηνία σύλληψης: 12 Φεβρουαρίου 1931.

Καταδίκη: 25 Μαρτίου 1931.

Καταδικαστικό σώμα: Τρόικα της NKVD για την περιοχή Τσιτά.

Άρθρο: Άρθρα 58-7, 58-10, 58-11 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR

Ποινή: 10 χρόνια φυλάκιση.

Ημερομηνία αποκατάστασης: 3 Νοεμβρίου 1989.

Φορέας αποκατάστασης: Εισαγγελία της περιφέρειας Τσιτά.

Источники данных: Книга памяти Восточного Забайкалья

11. Παπαδόπουλος Ιωάννης του Κοσμά 1904. 

(Попандопуло Иван Кузьмич)

Τόπος γέννησης: Περιοχή Τέρεκ, Βλαδικαυκάζ. Πιθανότατα καταγωγής από Χάκαξα.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Επάγγελμα / Τόπος Εργασίας: Διαμεταφορέας.

Τόπος διαμονής: Υπερ –Βαικάλη, Τσιτά.

Ημερομηνία σύλληψης: 6 Φεβρουαρίου 1938.

Καταδίκη: 29 Οκτωβρίου 1939.

Καταδικαστικό σώμα: Ειδικό Συμβούλιο της NKVD της ΕΣΣΔ.

Άρθρο: 58-6 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR.

Ποινή: 5 χρόνια στο Γκουλάγκ.

Ημερομηνία αποκατάστασης: 30 Απριλίου 1957.

Φορέας αποκατάστασης: Στρατοδικείο της Υπερκαυκάσιας Στρατιωτικής Περιφέρειας.

Источники данных: Книга памяти Восточного Забайкалья

Σημείωση αρθρογράφου: Πιθανόν συγγενής με τους: Παπαδόπουλο Ιωάννη του Γεωργίου 1907. (Попандопуло Иван Георгиевич), Παπαδόπουλο Ιωάννη του Παναγιώτη 1896.   (Попандопуло Иван Панаэтович) από το Βλαδικαυκάζ, που όντως ήταν από την Χάκαξα.

12. Παπαδόπουλος Νικόλαος του Κοσμά 1892. 

(Πопандопуло Николай Кузьмич)

Τόπος γέννησης: Αθήνα, Ελλάδα (?)Πιθανότατα καταγωγής από Χάκαξα και συγγενής μου.

Υπηκοότητα: Ελληνική.

Επάγγελμα / Τόπος Εργασίας: Διευθυντής, Αρτοποιείο No. 3.

Τόπος διαμονής: Τσιτά.

Καταδίκη: 29 Οκτωβρίου 1939.

Καταδικαστικό σώμα: Ειδικό Συμβούλιο της NKVD της ΕΣΣΔ.

Άρθρο: 58-6-11 του Ποινικού Κώδικα της RSFSR

Ποινή: 5 χρόνια στο Γκουλάγκ.

Ημερομηνία αποκατάστασης: 30 Απριλίου 1957.

Φορέας αποκατάστασης: Στρατοδικείο της Υπερκαυκάσιας Στρατιωτικής Περιφέρειας

Источники данных: Книга памяти Восточного Забайкалья

13. Παπαδόπουλος Κοσμάς του Νικολάου 1919. 

(Попандопуло Кузьма Николаевич)

Τόπος γέννησης: Περιοχή Υπερ- Βαικάλης, Τσιτά.

Επάγγελμα / τόπος εργασίας: Επιθεωρητής, κυλικείο.

Τόπος διαμονής: Περιοχή Υπερ- Βαικάλης Τσιτά.

Ημερομηνία σύλληψης: 26 Δεκεμβρίου 1937.

Ετυμηγορία: Η υπόθεση απορρίφθηκε.

Ημερομηνία απόλυσης: 7 Μαρτίου 1939

Ημερομηνία αποκατάστασης: 22 Δεκεμβρίου 1992.

Φορέας αποκατάστασης: Εισαγγελία της περιφέρειας Τσιτά.

Σχόλιο για τη σύλληψη: Αφέθηκε ελεύθερος.

Источники данных: Книга памяти Восточного Забайкалья

 

ΣΤ. Προφορικές μαρτυρίες για τους Αργυρουπολίτες που εγκαταστάθηκαν στην Άπω Ανατολή.

ΣΤ.1. Οι Πόντιοι στο Ιρκούτσκ.

 

Η ελληνική διασπορά του Ιρκούτσκ σχηματίστηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα από Πόντιους που μετακόμισαν στη Ρωσία. Αυτή ήταν μια εποχή ενεργού οικοδόμησης της πόλης. Το ταχέως αναπτυσσόμενο Ιρκούτσκ χρειαζόταν εργατικό δυναμικό. Η πόλη είχε ιδιαίτερη ανάγκη από κτίστες. Οι Έλληνες του Πόντου ήταν πρωτοκλασάτοι δεξιοτέχνες σε αυτό το συγκεκριμένο είδος της οικοδομικής τέχνης.

Πολύ σύντομα κέρδισαν τα πρώτα τους χρήματα και στράφηκαν σε πιο αποδοτικά επαγγέλματα - το εμπόριο και την αρτοποιία. Σε σύντομο καιρό ελληνικά εστιατόρια, καφετέριες, αρτοποιεία και ζαχαροπλαστεία άνοιγαν το ένα μετά το άλλο στην οδό Preobrazhenskaya (τώρα Timiryazeva).

Τα προϊόντα που παρήγαγαν οι φημίζονταν για την υψηλή ποιότητά τους. Η οδός Timiryazeva (πρώην Preobrazhenskaya) είναι ένας δρόμος στην δεξιά όχθη της πόλης του Ιρκούτσκ. Παράλληλα με το γειτονικό δρόμο Dzerzhinsky. Το τραμ κινείται σε όλο το μήκος του δρόμου που αρχίζει στη διασταύρωση με την οδό Οκτωβριανής Επανάστασης και τελειώνει στη διασταύρωση των οδών Ποντγκόρναγια, Λένιν, Σέντοβα και 3ης Ιουλίου. Τα ξύλινα κτίρια βρίσκονται στο τμήμα από την οδό Krasnoarmeyskaya έως την οδό Bogdan Khmelnytsky στη δεξιά πλευρά και από τη Lapin έως την οδό Μαχητών της Επανάστασης στην αριστερή πλευρά.

Κατά μήκος του δρόμου υπάρχουν ξύλινα κτίρια που διασώθηκαν, αλλά όχι τόσα πολλά. Στο δρόμο υπάρχουν επίσης πέτρινα κτίρια χτισμένα πριν από την επανάσταση, και σπίτια από τη σοβιετική περίοδο.Η ακμή της ελληνικής διασποράς στο Ιρκούτσκ τελείωσε ταυτόχρονα με τη ΝΕΠ. Πολλοί Έλληνες έφυγαν από την πρωτεύουσα της Ανατολικής Σιβηρίας. Μερικοί από αυτούς προσπάθησαν να συνεχίσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες στη Μόσχα. Αλλά στην πρωτεύουσα συνελήφθησαν με τυπικές κατηγορίες συναλλαγών συναλλάγματος. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και ο Αδάμ Μαρουφίδης. Ήταν ένα πολύ γνωστό πρόσωπο στο Ιρκούτσκ. Είχε ένα εστιατόριο, μια αποθήκη φρούτων και ένα αρτοποιείο. Στη Μόσχα έχασε τα πάντα…

ΣΤ.1.1.Η Βαρβάρα- Ελισάβετ Χαραλαμπίδου μας διηγείται:

«Ο παππούς μου είναι ο Λάζαρος Χαραλαμπίδης που γεννήθηκε στην Χάρσερα, πήγε στη Ρωσία και σε ηλικία δεκατεσσάρων δεκαπέντε χρονών ξαναγύρισε πίσω στον Πόντο. Στον Πόντο πήγε σε ένα φούρνο και είπε στο φούρναρη ότι ξέρει την τέχνη, για να τον αναγκάσει να τον προσλάβει, επειδή ήταν όμως έξυπνος έμαθε γρήγορα την τέχνη και μόλις την έμαθε ξαναπήγε στην Ρωσία. Επέστρεψε στο Ιρκούτσκ της Σιβηρίας. Εκεί απέκτησε τεράστια περιουσία. Αρχικά είχε φούρνο και εμπορικό κατάστημα και στην συνέχεια έφτιαξε θέατρο και κινηματογράφο. Το σπίτι του ήταν ένα ολόκληρο τετράγωνο!!! Βοηθούσε μάλιστα ένα μοναστήρι στην λίμνη Βαϊκάλη το οποίο ήταν προσβάσιμο με βάρκα. Είχε επτά παιδιά (στην φωτογραφία στα γόνατά του είναι ο πατέρας μου Χαράλαμπος).

Στα εννέα του χρόνια ο Χαράλαμπος, που ήταν λίγο άτακτος, με άλλους δύο φίλους του κλέψανε μία βάρκα και πήγανε να γίνουνε μοναχοί στο μοναστήρι. Επειδή ο Λάζαρος έκανε συνέχεια δωρεές στο μοναστήρι αυτό, ο ηγούμενος τους κράτησε την νύχτα να κοιμηθούν εκεί και την επόμενη μέρα τους πήγε στο σπίτι τους, όπου όλο το προσωπικό του Λάζαρου έψαχνε όλο το βράδυ με φανάρια να τους βρούνε. Ο Χαράλαμπος, που ήταν πονηρός σκέφτηκε ένα τέχνασμα για να μην τις φάει από τον πατέρα του. Έβαλε το δάχτυλό του μέσα σε ένα μπουκάλι και ασχολήθηκαν όλοι με αυτό. Όταν το έκοψαν πειράχτηκε λίγο ο τένοντας στον στο μέσο και του έμεινε από τότε μία αναπηρία και το αυτό το δάχτυλο του δεν έκλεινε.

Η γυναίκα του Λαζάρου λεγότανε Θεοφύλλη και αυτή το γένος Χαραλαμπίδου. Κάποια παιδιά του Λαζάρου που θυμάμαι τα ονόματά τους είναι η Μαρία, ο Στέφανος, η Άννα, ο πατέρας μου ο Χαράλαμπος, ο Κώστας και ο Ιωάννης. Ο πατέρας μου πρέπει να γεννήθηκε το 1909 στο Ιρκούτσκ.

 

Ο Χαράλαμπος Χαραλαμπίδης.

Με την αδελφή του Άννα είχα 19 χρόνια διαφορά. Το 1924 μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, αφού τα πήραν όλα, αποφασίζει αποφασίσει να έρθει στην Ελλάδα. Κατέληξε στο χωριό Κουμαριά της Βέροιας, κι έφτιαξε φούρνο, έφερε το ρεύμα στο χωριό. Το σπίτι του υπάρχει ακόμα και μία επιγραφή γράφει ότι χτίστηκε το 1932. Όλη η υπόλοιπη οικογένεια ήρθε το 1928 μέσω Χαρμπίν της Μαντζουρίας και Κίνας. Όταν έφυγε στην τράπεζα της Ρωσίας είχε 300.000 ρούβλια τα οποία κατασχέθηκαν όπως και το σπίτι του. Το σπίτι του μετά έγινε σχολείο για ένα διάστημα και ο δρόμος μπροστά από αυτό ονομάστηκε Χαραλαμπίδη. Η Μαρία παντρεύτηκε τον Στέφανο Λαυρεντιάδη. Ο Λαυρεντιάδης επίσης ήταν πλούσιος και όταν ήρθαν στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν στην Θεσσαλονίκη. Απέκτησαν δύο κόρες την Ελένη, και την Θεοφύλλη και ένα γιο. Η Άννα είχε παντρευτεί τον Δημήτριο Θεοδοσιάδη και απέκτησαν μία κόρη την Αγαθή, η οποία με τη σειρά της παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο Αθανασιάδη από τον Παράδεισο Καβάλας. Ο κλήρος του παππού μου του Λαζάρου και το σπίτι του πήγανε στον Χαράλαμπο στην Κουμαριά. Ο Χαράλαμπος έμεινε στην Νάουσα το διάστημα '30-'42 νομίζω και μετά πήγε Θεσσαλονίκη και έμεινε με την αδελφή του Μαρία στην Άνω Τούμπα μέχρι το 1951 που παντρεύτηκε και πήγε στην Καλαμαριά. Το 1958-59 μετακόμισε στην Αθήνα. Ο Χαράλαμπος είχε έρθει αργότερα σε σχέση με τον πατέρα του, το 1928 στην Θεσσαλονίκη και το 1951 παντρεύτηκε την Σόνια Ιωαννίδου που γεννήθηκε στο Μπακού το 1917.

Οι γονείς της ήτανε οι Ιωάννης Ιωαννίδης και Βαρβάρα Χαρονίδου. Ο Ιωάννης πέθανε το 1919, όταν είχαν ξεκινήσει οι σφαγές των Αρμενίων εκεί. Είχαν αποκτήσει εννέα παιδιά και θυμάμαι κάποια από τα ονόματά τους: τον Θανάση, την Ελισσάβετ και την Όλγα. Η Όλγα παντρεύτηκε τον Παπαϊορδάνη και όταν έφυγε η οικογένεια της είπανε ότι θα έρθουν την επόμενη χρονιά με την οικογένειά του συζύγου της, αλλά δεν πρόλαβαν και τους εξόρισαν το 1924 στο Κεντάου του Καζακστάν. Χάθηκαν τα ίχνη τους μέχρι το 1960, όταν μέσω του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού τους βρήκε ο Χαράλαμπος και από τότε άρχισαν να επικοινωνούν. Το 1972 πήγα με τη μητέρα μου Σόνια στο Κεντάου και τους βρήκαμε. Οι κόρες της Σόνια, Λένα, και Ρόζα ήρθανε στην Ελλάδα, ενώ ο γιός της Ανέστης είχε λιποτακτήσει και διέφυγε στην Αυστρία και από τότε ζούσε εκεί. Η Σόνια Ιωαννίδου είχε μία τσάντα την οποίαν η μάνα της Βαρβάρα την είχε παντρέψει με έναν από τους γιούς της, επειδή ήτανε πάρα πολύ καλή κι όταν αυτός πέθανε, την πάντρεψε ξανά με έναν Τριανταφυλλίδη στο Μπακού οι οποίοι ήρθαν στην Ελλάδα και όταν συνάντησαν την Σόνια ήταν τρομερά συγκινητικές οι στιγμές. Στο Μπακού όταν πλησίαζαν οι διώξεις ένας Τούρκος που αγαπούσε πολύ την οικογένεια ειδοποίησε τη Βαρβάρα και έτσι όλη η οικογένεια Χαρονίδου έφυγε για την Ελλάδα το 1924, όπου κατέληξαν στην Καλαμαριά, και εκεί άνοιξαν φούρνο. Στην Κατοχή πέθαναν όλα τα αδέλφια της μαμάς μου από φυματίωση και έτσι έμεινε μόνη. Αργότερα ο μπαμπάς μου Χαράλαμπος κατέβηκε στην Αθήνα και έτσι τώρα κατοικώ στις Αδάμες της Κηφισιάς".

 (Μαρτυρία της Ελισάβετ- Βαρβάρας Χαραλαμπίδη στον Βασίλη Κωνσταντινίδη στις 2 Φεβρουαρίου του 2023 στις Αδάμες της Κηφισιάς).

ΣΤ.1.2.Ο Γιώργος Χαραλαμπίδης συμπληρώνει την ιστορία της οικογένειας του:

«Η πολυμελής οικογένεια Χαραλαμπίδη από την Χάρσερα είχε πολλά μέλη της στην Ρωσία. Τα αδέρφια Λάζαρος, Γεώργιος, Πέτρος και Ευθύμιος γεννήθηκαν στην Χάρσερα. Όταν όμως πέρασαν στη Ρωσία ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Από την Οδησσό έως το Βλαδιβοστόκ είχανε φούρνους και ζαχαροπλαστεία. Όταν ταξίδευαν μες στην Ρωσία είχανε και ένα βαγόνι τρένου με ρούβλια για να μπορούν να αγοράζουν επιχειρήσεις. Ο γιός του Πέτρου Κωνσταντίνος έκτισε την εκκλησία Κωνσταντίνου και Ελένης στο Βλαντικαφκάς και αποκαλείτο Χαραλαμπέφσκι.

 

Ο Πέτρος Χαραλαμπίδης.

Είναι γνωστό ότι όλη η κοιλάδα του Χαρσιώτη ποταμού από την Χάρσερα έως την Κρώμνη είχε πολλούς κλωστούς (δίπιστους), οι οποίοι αποκαλύφθηκαν και προκάλεσαν το γνωστό ζήτημα. Κάποιοι όμως τόλμησαν και μετανάστευσαν στην Ρωσία. Ανάμεσά τους και ο Χαράλαμπος Ουσταμπάσης ο οποίος όταν έφτασε στο Βλαντικαφκάς δήλωσε ότι ήταν ορθόδοξος χριστιανός και πήρε πλέον το επίθετο Χαραλαμπίδης.

Ο Πέτρος κάποια στιγμή αποφάσισε να κτίσει το Γονάχ (Κονάκι). Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας όταν κτίστηκε στοίχισε 10.000 λίρες, ενώ το Γονάχ 5.000 λίρες. Κάθε μέρα η γυναίκα του Πέτρου Ευγνωσία ζύμωνε τόσα ψωμιά για τους εργάτες που δούλευαν στην κατασκευή του όσο χωρούσε ένας φούρνος. Από το Γονάχ φαινόταν προς τον βορρά ο δρόμος που οδηγούσε στον Άγιο Βασίλη.

Το Γονάχ (Κονάκι) στη Χάρσερα.

Κατά τον Κωνσταντίνο Χαραλαμπίδη, γιό του Γεωργίου το Γονάχ δεν κατοικήθηκε ποτέ από την οικογένεια ενώ χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους σαν σχολείο την περίοδο της Ανταλλαγής. Ο Πέτρος απέκτησε την Σοφία(1903), τον Κωνσταντίνο(1892) που ήτανε εγράμματος και μιλούσε γαλλικά που γεννήθηκαν στην Χάρσερα και τον Δαμιανό. Ο Δαμιανός είχε μόνο μία κόρη που την έλεγαν Μαρίκα. Αυτή γεννήθηκε το 1924 και μαζί με τη μητέρα της Φύλλη ήρθανε μόνες τους στην Ελλάδα το 1924 και εγκαταστάθηκαν στην Χαραυγή του Πειραιά. Ο Δαμιανός έκανε εμπόριο αλόγων και είχε φτάσει μέχρι την Μαντζουρία. Εκεί σε μία συναλλαγή τον σκότωσαν ληστές για να του πάρουν τα λεφτά και τα άλογα. Ο Κωνσταντίνος απέκτησε εμένα τον Γιώργο (1927), τον Παύλο, τον Πέτρο (1918), και την Βαλεντίνα (1920) που είχαν γεννηθεί εν τω μεταξύ στην Χάρσερα.

Τα υπόλοιπα αδέλφια του παππού μου:

Ο Ευθύμιος»χάθηκε»κάπου στην Ρωσία.

Από τη Ρωσία το 1924 ήρθαν ο Λάζαρος, ο Γιώργος και ο Πέτρος (ο παππούς μου) ενώ είχαν χάσει όλα τους τα πλούτη.

Ο Λάζαρος εγκαταστάθηκε στη Βέροια και απέκτησε τον Γιάννη, τον Χάρη που μένουν στη Νάουσα, την Άννα πού μένει στην Βέροια, και την Μαρία πού μένει στην Άνω Τούμπα.

Ο Γιώργος δεν είχε παιδιά και κατέληξε στην Νάουσα.

 Ο Αναστάσιος είχε επιχειρήσεις στην Μαντζουρία και εγκλωβίστηκε στην Κίνα όταν κλείσανε τα σύνορα μετά την Επανάσταση του 1917 στην Ρωσία. Εν τω μεταξύ είχε αποκτήσει την Σοφία και την Μαρία. Η γυναίκα του επίσης από την Χάρσερα, η Κάλλη Φουλίδου πέθανε στην Κίνα. Το 1956 τους επέτρεψαν να φύγουν και αρχικά πήγαν στο Ρίο της Βραζιλίας και αργότερα στην Βόρεια Αμερική».

(Μαρτυρία του Γεωργίου Χαραλαμπίδη στον Βασίλη Κωνσταντινίδη στις 16 Ιουλίου 2021 στην Αγροσυκιά Γιαννιτσών).

ΣΤ.3. Η Ευδοκία Παπαδοπούλου-Χοστελίδη, που κατάγεται από την Χάρσερα και ζούσε στο Βλαδικαυκάζ μας διηγείται:

«….Ο αδελφός του πατέρα μου Νικόλαος ήταν άνθρωπος του κόμματος και έζησε σε διάφορες πόλεις. Ξέρω ότι είχε μια κόρη και έμενε στη Σιβηρία. Η γυναίκα του ήταν Καζάχα και την κρατούσε μακριά από μας. Κάποια στιγμή μετά από αλληλογραφία ήρθε και μας επισκέφθηκε ένας συγγενής μας Παπαδόπουλος με την γυναίκα και την κόρη του από το Κρασνογιάρσκ της Σιβηρίας…».

 

Ο Νίκος Παπαδόπουλος.

(Μαρτυρία Ευδοκίας Παπαδοπούλου-Χοστελίδη στον Βασίλη Κωνσταντινίδη στις 26 Αυγούστου 2018 στο Κιλκίς)

ΣΤ.4. Η Ελισάβετ Κωνσταντινίδου τον Ιούλιο του 1994 διηγήθηκε την ιστορία της κατά την περιπλάνηση της στην Σιβηρία και την Μαντζουρία στον γράφοντα εγγονό της:: («Η Οδύσσεια μιας οικογένειας Ποντίων», http://vkonsta.blogspot.com/2015/12/blog-post_13.html). Όποτε ερχότανε στην Αθήνα την δεκαετία του ’60 ο πατέρας μου την πήγαινε πίσω από το Στάδιο Καραϊσκάκης σε μια οικογένεια Παπαδόπουλου που ήταν μαζί στην Σιβηρία και έλεγε ότι ήταν συγγενής μας…

Η Ελισάβετ με την οικογένεια της στο Τσιτά. Καθιστός ο Θόδωρος Κωνσταντινίδης.

ΣΤ.5. Οι Λευτέρης και Νίκος Τσαλουχίδης διηγούνται:

«…Οι γονείς της μητέρας μας γεννήθηκαν στον Πόντο. Όταν η γιαγιά μας Ελένη ήταν δεκαέξι χρονών, δηλαδή το 1916, της έκαναν προξενιό κάποιον που ήταν στην Σιβηρία. Πήγε εκεί, τον παντρεύτηκε και μαζί του απέκτησε πέντε παιδιά. Τα τέσσερα μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας όμως πέθαναν από οστρακιά και έτσι η γιαγιά μου είχε μόνο την μητέρα μου σαν στήριγμα και συντηρούνταν από το παντοπωλείο που είχε ο άντρας της, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε πεθάνει, από πολιτικούς αντιπάλους γιατί είχε ξεσπάσει η Οκτωβριανή Επανάσταση. Στο μέρος που ζούσανε έκανε τόσο κρύο που το γάλα και τα αυγά ήτανε μέσα σε τσουβάλι. Μία μέρα στο μαγαζί της που ήταν σαν υπόγειο μπήκε μέσα ένας μεθυσμένος Ρώσος και ζητούσε να κοιμηθεί εκεί. Τότε ήταν προσβολή να κοιμηθεί ένας άντρας στο σπίτι μιας χήρας. Η γιαγιά μας τότε πήρε ένα ξύλο, και άρχισε να τον κοπανάει, οπότε αυτός αναγκάστηκε να φύγει. Την άλλη μέρα η γιαγιά μου είχε μία δουλειά στην εφορία και όταν πήγε συνάντησε το μεθυσμένο της προηγούμενης βραδιάς να είναι ο έφορος ο οποίος εν τω μεταξύ είχε ξεμεθύσει και ντροπιασμένος έβαλε το κεφάλι του κάτω και την εξυπηρέτησε…».

(Μαρτυρία των Λευτέρη και Νίκου Τσαλουχίδη στον Βασίλη Κωνσταντινίδη στην Νίκαια του Πειραιά στις 18 Μαΐου 2023, https://vkonsta.blogspot.com/2024/02/blog-post.html).

ΣΤ.6. Η Ελένη Ζούκοβα, εγγονή του Γρηγόρη Παναγιωτίδη από τον πρώτο του γάμο, που ζει μέχρι σήμερα στην Σιβηρία διηγείται:

«…Ο παππούς μου Γρηγόριος Σπιριντόνοβιτς Παναγιωτίδης ήρθε στην Τσιτά το 1912 με μια μεγάλη ομάδα Ελλήνων μεταναστών. Ήταν πολύ μεγαλύτερος από την γιαγιά μου. Ο παππούς, γεννημένος το 1900 (το σωστό 1877), ήρθε στην Τσιτά το 1914, έφυγε από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο από το ευρωπαϊκό τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Όταν ο παππούς μου γνώρισε την γιαγιά μου, είχε ήδη το δικό του αρτοποιείο στην Τσιτά, το όνομα της γιαγιάς μου ήταν Μαρία. Παντρεύτηκαν γύρω στο 1920-21, η μητέρα μου Όλγα γεννήθηκε το 1922. Ο παππούς απέκτησε δύο κόρες στην Τσιτά: Την Όλγα και την μικρότερη Λυδία. Αρχικά, ο παππούς και η γιαγιά ζούσαν μαζί με τους άλλους Έλληνες, υπήρχαν πολλά σπίτια με κοινή αυλή και ζούσαν πολλές οικογένειες μαζί, αλλά η γιαγιά είχε ανεξάρτητο χαρακτήρα και δεν ρίζωσαν εκεί και μετακόμισαν για να ζήσουν χωριστά σε ένα ευκατάστατο σπίτι.

Στην δεκαετία του τριάντα, μέρος της ελληνικής κοινότητας αποσύρθηκε από την Τσιτά και μετακόμισε σε διάφορα μέρη της ΕΣΣΔ. Ο παππούς μου μαζί με συγγενείς και φίλους του κατέληξε στον Καύκασο στο Γκρόζνι. Ο παππούς μου είχε πολλούς συγγενείς με τους οποίους ήρθε στην Τσιτά και που πήγαν στο Γκρόζνι, αλλά η γιαγιά μου αρνήθηκε να πάει μαζί τους. Η μαμά μου όμως ήθελε να φύγει με τον πατέρα της, τον οποίο αγαπούσε πολύ και τον λάτρευε άνευ όρων!!! Τότε ο παππούς μου πήρε την μητέρα μου Όλγα και έφυγε με τους συγγενείς του. Η Όλγα πήγε με τον πατέρα της στο Γκρόζνι, έζησε και περιέγραψε την σύλληψη του στο Γκρόζνι, και απαίτησε αργότερα την αποκατάσταση του. Δυστυχώς, η περιοχή στην Τσιτά όπου ζούσε η ελληνική κοινότητα ήταν στο κεντρικό τμήμα της πόλης, τώρα υπάρχουν πολυώροφα κτίρια και δεν έχει απομείνει τίποτα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχω, δεν υπάρχουν ποντιακοί σύλλογοι στην Τρανμπαϊκάλια και στην Τσιτά. Ζω στην Τσιτά, όπου κάποτε υπήρχαν πολλοί Έλληνες και η μητέρα μου επικοινωνούσε μαζί τους, όταν επέστρεψε στην πόλη μετά την σύλληψη του παππού μου το 1937, αλλά στην συνέχεια οι απόγονοι των Ελλήνων αφομοιώθηκαν και έγιναν, τρόπον τινά Ρώσοι. Τώρα δεν θα βρείτε κανέναν, δεν ξέρω πια με ποιους Έλληνες επικοινωνούσε τότε η μητέρα μου….”.

(http://vkonsta.blogspot.com/2023/05/blog-post.html)

Η Έλενα Ζούκεβα με τον θείο της Σπύρο Παναγιωτίδη.

ΣΤ.7. O Ανέστης Ιωσηφίδης επίσης μας πληροφορεί:

«…. Ο παππούς μου λεγόταν Στάθιον (Ευστάθιος) Χ’’ σπυρίδων – προσωνύμιο που του δόθηκε επειδή είχε προσκυνήσει στους Αγίους Τόπους, γεννήθηκε στη Χάρσερα το 1865 και πέθανε στην Αγροσυκιά το 1945 σε ηλικία 80 χρονών.. Είχε αδέλφια τον Ισαάκ, τον Γιάννη και τον Μιχάλη, που είχε παντρευτεί Ισραηλίτισσα, ζούσε στο Βλαδιβοστόκ, αφού είχε δικό του ξενοδοχείο εκεί και πέθανε γύρω στο 1929 εκεί. Ο θείος ο Πάντσον (Παναγιώτης) πέθανε το 1940 στη Σιβηρία. Πάγωσε κάτω από ένα δέντρο.….»

(Μαρτυρία Ανέστη Ιωσηφίδη στον Βασίλη Κωσταντινίδη, Γιαννιτσά 28 Αυγούστου 2018).

Ζ. Η αξία των προφορικών μαρτυριών στην ιστορική καταγραφή.

Το 1994 όταν κατέγραψα τη διήγηση της γιαγιάς μου (ήδη τότε 94 χρονών) για την Οδύσσεια της στην Άπω Ανατολή πολλά από τα ονόματα που μου έλεγε στη Ρωσία τότε ήταν για μένα δύσκολα στην προφορά, αγνοούσα εντελώς που βρίσκονται και πως ήταν η σωστή προφορά τους. Ούτε καν είχα επισκεφθεί τότε τον Πόντο!!! Τα κατέγραψα όμως χωρίς να υπάρχει τότε διαδίκτυο για να κάνω μια διαπίστωση για την ορθότητα τους. Από τότε πέρασαν πολλά χρόνια, το διαδίκτυο έγινε πολύ προσβάσιμο και απαραίτητο. Δεν σημαίνει φυσικά ότι τα γεγονότα δεν έγιναν έτσι όπως τα διηγήθηκε η γιαγιά μου, που ήταν πλήρης πνευματικής διαύγειας. Με μεγάλη έκπληξη και συγκίνηση στην τωρινή ιχνηλάτηση μου βρήκα ότι το όνομα του Αταμάν Συμεώνωφ (έτσι το κατέγραψα τότε αντί του ορθού λόγω προφοράς Σεμιόνοφ), που μου περιέγραψε ότι τον ακολούθησαν στην Σιβηρία και την Μαντζουρία ήταν υπαρκτό πρόσωπο, πολύ σημαντικό στον ρωσικό εμφύλιο. Για αυτό η διήγηση της με τις όποιες λεπτομέρειες αποκτά ιδιαίτερη αξία, μιας και αυτό το κομμάτι του Ποντιακού Ελληνισμού αγνοείται!!! Μάλιστα αν κάποιος παρακολουθήσει την πορεία του συγκεκριμένου στρατηγού μπορεί να διαγνώσει και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαβιούσαν οι Πόντιοι που είχαν μεταναστεύσει στην Άπω Ανατολή. Ένας πραγματικά κυκεώνας που άλλαζε τις συνθήκες με μεγάλη ταχύτητα. Οι Πόντιοι βρέθηκαν για μια ακόμα φορά στο μάτι του κυκλώνα. Εν μέσω πολέμων… Κάποιοι ιδεολογικά ή επιχειρηματικά ακολούθησαν την Τσαρική διοίκηση, κάποιοι συνδέθηκαν με τους Κομμουνιστές… Οι Πόντιοι όποιον δρόμο και αν ακολούθησαν υπέστησαν το τίμημα…

Ο Αταμάν Γρηγόρης Σεμένεφ ή Σεμιόνοφ του Μιχαήλ (25 Σεπτεμβρίου 1890 – 30 Αυγούστου 1946), ήταν Κοζάκος, αξιωματικός και πολιτικός του Λευκού (Τσαρικού) στρατού στην Υπερβαϊκάλη και την Άπω Ανατολή. Αντιστράτηγος τελικά του Τσαρικού Στρατού.

Ο Αταμάν Γρηγόρης Σεμένεφ ή Σεμιόνοφ του Μιχαήλ.

Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα δημιούργησε καλές σχέσεις με τους Μογγόλους, για τους οποίους μετέφρασε από τα ρωσικά τον "Χάρτη της Υπηρεσίας Ιππικού του Ρωσικού Στρατού", καθώς και ποιήματα των Πούσκιν, Λέρμοντοφ, Τιούτσεφ το 1911-12. Έγινε στενός φίλος με τους πιο εξέχοντες εκπροσώπους της μογγολικής κοινωνίας και μάλιστα συμμετείχε στην προετοιμασία και εφαρμογή του πραξικοπήματος, με αποτέλεσμα να ανακηρυχθεί η ανεξαρτησία της Εξωτερικής Μογγολίας από την αυτοκρατορία των Κιν στις 11 Δεκεμβρίου του 1911. Με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Σεμιόνοφ ήταν στο μέτωπο, ως αξιωματικός του 1ου συντάγματος Νέρτσισκ. Στις 26 Δεκεμβρίου 1916, του απονεμήθηκε ο πολεμικός Σταυρός του Αγίου Γεωργίου, για το γεγονός ότι στις 2 Δεκεμβρίου 1914, ως επικεφαλής μιας κοζάκικης περιπόλου, ήταν ο πρώτος που εισέβαλε στο  Βαρσοβία. Πολέμησε στον Καύκασο, τη Περσία, στο περσικό Κουρδιστάν και στην συνέχεια γύρισε στην Άπω Ανατολή.

Ο Αταμάν Γρηγόρης Σεμιόνοφ ανάμεσα σε αμερικάνους αξιωματικούς.

Αφού πολέμησε εναντίον των Σοβιετικών τον Οκτώβριο του 1920, μονάδες του Κόκκινου Στρατού και αντάρτες ανάγκασαν τον στρατό του Σεμιόνοφ να φύγει από την περιοχή της Βαϊκάλης. Δραπέτευσε αεροπορικώς στη Μαντζουρία. Στα τέλη Μαΐου του 1921 ο Σεμιόνοφ ταξίδεψε στην Ιαπωνία, όπου έλαβε κάποια υποστήριξη και από κει στην Κίνα, όπου του δόθηκε μηνιαία σύνταξη 1000 γιεν από την ιαπωνική κυβέρνηση. Ο Σεμιόνοφ συνελήφθη τελικά στο Νταλλιάν από σοβιετικούς αλεξιπτωτιστές τον Σεπτέμβριο του 1945 κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εισβολής στη Μαντζουρία. Μεταφέρθηκε στη Μόσχα και δικάστηκε ενώπιον του Στρατιωτικού Συμβουλίου του Ανώτατου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ. Ομολόγησε την ενοχή του για κατασκοπεία, σαμποτάζ, τρομοκρατία και ένοπλο αγώνα και καταδικάστηκε σε θάνατο δια απαγχονισμού. Εκτελέστηκε στις 29 Αυγούστου 1946.

Η. Οι Αργυρουπολίτες στην Μαντζουρία, την Κίνα και την Ιαπωνία. Αποθησαύριση του»Greeks in the Far Orient»του Αναστασίου Μυρώδη- Τάμη.

Οι Αργυρουπολίτες Γεώργιος Κανδηλάπτης, (γεννημένος το 1881 και έχοντας χρηματίσει δάσκαλος στη Χάρσερα) και Αντώνιος Ταργοντζίδης, από την Χάρσερα, απόφοιτος του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας, μας πληροφορούν ότι κάποιοι Αργυρουπολίτες είχαν μεταναστεύσει στη Μαντζουρία και την Ιαπωνία. Παρ‘ όλες της προσπάθειες μου δεν μπόρεσα βρω κάποια στοιχεία για αυτές τις μεταναστεύσεις. Με το θέμα αυτό έχει ασχοληθεί ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης κύριος Αναστάσιος Μυρώδης- Τάμης στο εξαιρετικό έργο του»Greeks in the Far Orient", (696 σελίδες!!!), το οποίο στην Ελλάδα έχει μεταφραστεί, αλλά είναι εξαντλημένο. Απευθύνθηκα λοιπόν σε αυτόν και πολύ πρόθυμα μου το απέστειλε από την Αυστραλία, κάτι για το οποίο τον ευγνωμονώ. Μου έλυσε πολλές απορίες σχετικά με τις μετακινήσεις όχι μόνο τον Ποντίων αλλά και των υπόλοιπων Ελλήνων από τη Μαντζουρία στην Κίνα και στην Ιαπωνία και από κει σε διάφορα μέρη του κόσμου. Αυτοί οι μετακινηθέντες Πόντιοι όμως δεν έχουν να κάνουν σχέση με τους αρχικούς μετανάστες από την Αργυρούπολη, που αναφέρουν οι Αντώνιος Ταργοντζίδης και Γεώργιος Κανδηλάπτης. Πιθανότατα όμως να είναι καταγωγής Αργυρουπολίτικης. Η Κίνα ως επί το πλείστον μέχρι την επικράτηση των κομμουνιστών το 1949 και μετά το 1949 η Ιαπωνία, ήταν οι χώρες διαφυγής από τις Σταλινικές διώξεις ή αυτές των κινέζων κομμουνιστών. Ας δούμε κάποιες από τις περιπτώσεις των Ποντίων μεταναστών που αναφέρονται στο»Greeks in the Far Orient".

Η.1. Οι μετακινήσεις των Ποντίων από την Μαντζουρία στην Κίνα και την Ιαπωνία και αλλού.

Κατά τις εκτιμήσεις του κυρίου Τάμη μετά το 1916 περίπου 2000 Έλληνες εγκαταστάθηκαν στο Χαρμπίν της Μαντζουρίας, οι περισσότεροι εξαιτίας της ανάπτυξης του Υπερσιβηρικού Σιδηροδρόμου (σελ.24-25). Συνήθως οι Έλληνες ανεξαρτήτου καταγωγής την δεκαετία 1920-1930, συνυπήρχαν με τους επίσης φυγάδες ορθόδοξους Ρώσους, θύματα και αυτοί των Σταλινικών διώξεων, που ο κύριος Τάμης τους υπολογίζει περίπου σε 60.000, ενώ οι κατ’ έθνος Έλληνες που μετακινήθηκαν στην Άπω Ανατολή εξ αιτίας των Σταλινικών διώξεων τους υπολογίζει σε 8.000 (σελ.297).

Η Ελισάβετ Αμοιρίδου από τον Καύκασο, έφθασε στο Χάρμπιν το 1916 μαζί με τους γονείς της και εκεί άνοιξαν ένα μικρό φούρνο. Κάποια στιγμή παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Ναβροζίδη, επίσης πόντιο (σελ.25).

Η οικογένεια Αμανατίδη εξέτρεφε ζώα και πουλούσε το κρέας, ενώ οικογένεια Ναβροζίδη πωλούσε γάλα στα εργοστάσια της πόλης.

Ο Λάζαρος Μουταφίδης που γεννήθηκε το 1888 στην νότια Ρωσία εγκαταστάθηκε στο Χάρμπιν το 1922 (σελ. 158).

Το 1930 στο Χάρμπιν υπήρχαν μόνο περίπου 50- 60 οικογένειες.

Στο Μουκντέν (Shenyang) της Μαντζουρίας:

Εκεί είχαν πάει πόντιοι από την νότια Ρωσία ο Μιχαηλίδης που είχε φούρνο και ο Συμεωνίδης που άνοιξε ένα ραφτάδικο (σελ. 25, 158).

Στη διάρκεια του μεσοπολέμου Πόντιοι κυρίως από τη Σοβιετική Ένωση που αρχικά εγκαταστάθηκαν στη Μαντζουρία και τη Βόρεια Κίνα μετακινήθηκαν στην Ιαπωνία. Το 1949 περίπου 300 οικογένειες έφυγαν από την Κίνα για την Ιαπωνία.

Ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης που γεννήθηκε στην Τραπεζούντα (8/11/1904) έφυγε στη Ρωσία όπου παντρεύτηκε την Ταμάρα, η οποία εν τω μεταξύ είχε γεννηθεί στο συνοριακό σταθμό Ματζούλι στις 25 Απριλίου του 1915, πριν μετακινηθεί στο Τιεντσίν της Κίνας το 1936 εξαιτίας των Σταλινικών διώξεων. Τον Μάη του 1952 ο Τριανταφυλλίδης μαζί με την οικογένειά του μετακινήθηκε στη Γιοκοχάμα, το Τόκιο, το Κόμπε και τελικά τον Οκτώβρη του 1955 στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας (σελ. 309).

Ιδιαίτερη περίπτωση είναι ο Κωνσταντίνος Λιτσανίδης (1889-1969), γεννημένος στο Βατούμ, μετά το 1917 έφυγε στη Γαλλία, το 1924 πήγε στο Κάιρο, στη συνέχεια το 1928 στη Σαγγάη, όπου είχε κοσμηματοπωλείο, και τελικά το 1933 μετακινήθηκε στην Γιοκοχάμα (σελ. 297, 303).

Η Ελένη Καρυπίδου που ήταν νοσοκόμα, γεννήθηκε στο Βατούμ μετακινήθηκε στη Σαγγάη το 1951, μετά εγκαταστάθηκε προσωρινά στο Τόκιο και από κει έφυγε στη Βραζιλία το Φλεβάρη του 1955 (σελ. 309).

Ο Θεόδωρος Σαρίδης που γεννήθηκε στην Τραπεζούντα το 1900, είχε μεταναστεύει στη νότια Ρωσία, και το 1931 βρίσκεται στο Χάρμπιν της Ματζουρίας, μετά μετακινήθηκε στη Σαγγάη το 1946 και από εκεί το 1949 στην Ιαπωνία. Τελικά το 1960 μαζί με την κόρη του Ειρήνη εγκαταστάθηκε στο Μπαχρέιν.

Ο Αχιλλέας Μαυρίδης, πόντιος πρόσφυγας από το Κερτς, μαζί με τη γυναίκα του Ελένη και την κόρη του Κλεοπάτα αργότερα έφυγαν για την Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας (σελ.25).

Ο Βλαδίμηρος Στεφανίδης που είχε καταγωγή από τα Κοτύωρα, γεννήθηκε το 1889 στον Καύκασο. Είχε σπουδάσει ανθρωπιστικές επιστήμες, μουσική και ήξερε αρκετές γλώσσες εργάστηκε για κάποιο διάστημα σαν δάσκαλος σε χωριά του Καυκάσου. Το 1916 προήχθη σε διευθυντή αλλά εξαιτίας των πολιτικών διώξεων εκτοπίστηκε στο Χάρμπιν το 1933 και εκεί άνοιξε ένα μικρό εστιατόριο. Η γυναίκα του εργάστηκε σαν υπηρέτρια στο σπίτι του Χατζόπουλου που ήταν μάλλον πόντιος έμπορος. Μαζί με τη γυναίκα του και την κόρη του Κλαούντια το 1948 μετακινήθηκε στη Σαγγάη και από κει το 1949 στην Ιαπωνία (σελ. 149-153). (Σημείωση αρθρογράφου: Το επίθετο Στεφανίδης απαντάται στη Χάρσερα και την Χάκαξα).

Ο Φώτιος Μεταλίδης που γεννήθηκε το 1891 στην Τραπεζούντα, πιθανόν να είναι Αργυρουπολίτης στην καταγωγή, από την Χάρσερα, το 1918 εγκαταστάθηκε αρχικά στο Χάρμπιν, μετά στη Κίνα και το 1955 τελικά μετανάστευσε στην Ιαπωνία (σελ. 158).

Έλληνες επίσης είχαν πάει στο Νταιρέν στην Ματζουρία, στο Πεκίνο, στο Τιεντσίν, στο Τσινγκτάο στη Κίνα.

Στη Σαγγάη της Κίνας, δραστηριοποιούνταν από τα τέλη του 19^ου αιώνα έως το 1949 ο Κωνσταντινίδης που είχε εργοστάσιο κιλιμιών και χαλιών, ενώ ο Χρυσανθόπουλος ασχολιόταν με εμπόριο καπνού. Πολύ πιθανόν και οι δύο Αργυρουπολίτες (σελ.27).

Κάποιοι βέβαια από την Κίνα το 1949 επέστρεψαν και στην Ελλάδα. Το 1979 σε επιστολή τους προς τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή ζητούν την αποζημίωση λόγω των δεσμευμένων περιουσιών τους στην Κίνα. Ανάμεσα σε αυτούς οι πόντιοι: Ελισάβετ & Κωνσταντίνος Ναβροζίδης, Δημήτριος Τσαϊρίδης (πολύ πιθανόν από Χάρσερα, που συγγενείς του βρέθηκαν στην Ματσχάλα και το Μπακού), Νίνα Λαζαρίδης, Κλεοπάτρα Μαυρίδης, Ζωή Μουρατίδου, Αλέξανδρος & Ελπίδα Κωνσταντινίδης, Ιωάννης Ναζικίδης, Ανέστης Πιστοφίδης, Κυριάκος Παναγιωτίδης, Ευάγγελος Στεφανίδης, Παύλος Χρυσανθόπουλος, Μαρία Μειχανετζίδη (σελ.189).

Πάντως δεν κατέστη δυνατόν να αποτυπωθούν οι αρχικές πρωτογενείς μετακινήσεις των Αργυρουπολιτών στην Μαντζουρία και την Ιαπωνία που αναφέρει ο Κανδηλάπτης.

Θ. Το χρονικό των εκτοπίσεων στην Σιβηρία και οι τόποι εξορίας.

Μετά τις Σταλινικές Διώξεις οι Πόντιοι εξόριστοι κατευθύνθηκαν από όλη τη Ρωσία στις εξής πόλεις:

-         Στο Νοβοσιμπίρσκ, που είναι μία μεγάλη πόλη και διοικητικό κέντρο της αντίστοιχης επαρχίας στην Σιβηρία στη Ομοσπονδία της Ρωσίας, Το 2021 ο πληθυσμός του ήταν 1,633,595 κάτοικοι, η μεγαλύτερη πληθυσμιακά πόλη της Σιβηρίας και η τρίτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό στη Ρωσία μετά από την Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη. Βρίσκεται στην νοτιοδυτική Σιβηρία στις όχθες του ποταμού Ομπ.

-         Στο Κρασνογιάρσκ, που είναι το διοικητικό κέντρο της ομώνυμης περιοχής της Σιβηρίας και βρίσκεται κατά μήκος του ποταμού Γενεσέϊ και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Σιβηρίας μετά το Νοβοσιμπίρσκ με ένα πληθυσμό πάνω από 1.100.000 και είναι ένας σπουδαίος κόμβος πάνω στον Υπερσιβηρικό σιδηρόδρομο. Το μεγαλύτερο κέντρο εξόρυξης αλουμινίου στη χώρα και κατά τον συγγραφέα Άντον Τσέχωφ το Κρασνογιάρσκ είναι η πιο όμορφη πόλης της Σιβηρίας.

-         Στο Τομσκ (Russian: Томск, IPA: [tomsk]; Siberian Tatar: Түң-тора), που είναι το διοικητικό κέντρο της αντίστοιχης επαρχίας.  Βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Τομ. Ο πληθυσμός του είναι 556,478  σύμφωνα με την απογραφή του 2021

-         Στο Τιουμέν (ρωσικά: Тюмень, προφέρεται: [tʲʉˈmʲenʲ]), είναι ρωσική πόλη στη Σιβηρία και διοικητικό κέντρο στην αντίστοιχη περιφέρεια. Η πόλη ιδρύθηκε στις 29 Ιουλίου 1586, όταν κατασκευάστηκε εκεί ένα οχυρό, και είναι η παλαιότερη ρωσική πόλη στη Σιβηρία. Σύμφωνα με την απογραφή του 2010, η πόλη έχει 581.907 κατοίκους και ήταν η 25η μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Αποτελεί σημαντικό κέντρο στον Υπερσιβηρικό σιδηρόδρομο. Διαθέτει  πλούσιες πετρελαιοπηγές

Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επιχείρησης NKVD του 1937–1938, περίπου 2.000 ακόμη άτομα ελληνικής υπηκοότητας κατέληξαν σε στρατόπεδα της Σιβηρίας με οκτώ και δέκα χρόνια κάθειρξη με γελοίες κατηγορίες… Η ανθρωπογεωγραφία των στρατοπέδων έχει ως εξής:

Επικράτεια Χαμπαρόφσκ (τώρα Περιφέρεια Μαγκαντάν): 1600 άτομα.

Επικράτεια Κρασνογιάρσκ (Norillag, Kraslag): 150–200 άτομα.

Για παράδειγμα από την περιοχή του Κρασνοντάρ της Μαύρης Θάλασσας εξορίστηκαν στο Κρασνογιάρσκ ολόκληρες οικογένειες ακόμα και μικρά παιδιά!!! Παράδειγμα η οικογένεια:

Попандопуло Андрей Константинович (1910), Попандопуло Анна Андреевна (1939), Попандопуло Василиса Константиновна (1911), Попандопуло Дмитрий Дмитриевич (1933), Попандопуло Елизавета Яковлевна (1906), Попандопуло Константин Андреевич (1929), Попандопуло Константин Кузьмич (1925), Попандопуло Юрий Лазаревич (1932), Попандопуло Фатина Кирилловна (1907).

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Красноярское общество»Мемориал"; БД Красноярского общества»Мемориал"

Саввиди Елизавета Савельевна (1924), Саввиди Савелий Иванович (1902).

Источники данных: БД»Жертвы политического террора в СССР"; Красноярское общество»Мемориал"; БД Красноярского общества»Мемориал"; Греческий мартиролог

Константиниди Лора (1937), Υπηκοότητα: Ελληνική, Ποινή: Εξορία. Σημείωση: Απελάθηκε με τους γονείς της από την περιοχή Κερτς της Κριμαίας στο γαλακτοκομείο N12 Anzheol-Sudzh. τον Ιούνιο του 44.

Петриди Ημερομηνία γέννησης: — Υπηκοότητα: Ελληνική. Ποινή: Εξορία.

Источники данных: БД Красноярского общества»Мемориал"

Περιφέρεια Κεμέροβο (Siblag): 20–30 άτομα.

Περιοχή Ιρκούτσκ (Taishetlag,  Ozerlag): 60–70 άτομα.

Περιοχή Τομσκ: 30–40 άτομα.

Δύο Έλληνες μάλιστα βρέθηκαν στην πολική Ιγκάρκα. Κατηγορήθηκαν για δημιουργία ελληνικής αντεπαναστατικής εθνικιστικής αστικής οργάνωσης!!!

Το φθινόπωρο του 1942, ένα ολόκληρο τρένο παρέδωσε περίπου 1200–1300 Έλληνες του Κουμπάν στην Επικράτεια του Κρασνογιάρσκ (στα χωριά Yeniseisk, Yartsevo, Vorogovo, Bakhta, Chernoostrovsk, Vereshchagino, Turukhansk, Igarka κ.λπ.). Τότε περίπου ο ίδιος αριθμός Ελλήνων κατέληξε στην περιοχή του Κεμέροβο. Αυτοί απελάθηκαν από την Κριμαία τον Ιούλιο του 1944. Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των Ελλήνων απελαθέντων της Κριμαίας, ανεξάρτητα από το πού βρίσκονταν (εκτός από το Κεμέροβο, εκτοπίστηκαν στις περιοχές Sverdlovsk, Molotov, Bashkortostan, Guryev του Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν), είναι ότι είχαν μια πολύ υψηλή τάση διαφυγής. Τέτοιο ποσοστό φυγάδων δεν σημειώθηκε ούτε μεταξύ άλλων εκτοπισμένων λαών ούτε μεταξύ άλλων εκτοπισμένων Ελλήνων. Την 1η Ιανουαρίου 1952, στην περιοχή του Κεμέροβο βρίσκονταν 1.334 Έλληνες ειδικοί έποικοι. Η μαζική νόμιμη επιστροφή τους στην Κριμαία έγινε δυνατή μόνο στα μέσα της δεκαετίας του 1980!!!

Η περιοχή Τομσκ έγινε και πάλι τόπος ειδικής εγκατάστασης Ελλήνων το 1949.

 

Ι. Μαρτυρίες Ποντίων Αργυρουπολιτών εξορίστων μετά το 1938 στην Άπω Ανατολή.

Στην Σιβηρία εκτοπίστηκαν χιλιάδες Ποντίων με καταγωγή από την Αργυρούπολη πρωτογενώς (γεννημένοι εκεί), ή δευτερογενώς (γεννημένοι στη Ρωσία) και πρέπει κάποια στιγμή να γίνει προσπάθεια καταγραφής τους. Ενδεικτικά θα αναφερθούν οι περιπτώσεις του Βασίλη Κουσίδη του Μουράτη (01.10.1926.-12.04.2011) με καταγωγή από την Βαρενού της Αργυρούπολης (βλέπε: http://vkonsta.blogspot.com/2024/02/blog-post.html) και του Σάββα Μεντεκίδη του Αλεξάνδρου από την Χάκαξα της Αργυρούπολης, (βλέπε: http://vkonsta.blogspot.com/2023/05/blog-post.html) που εκτοπίστηκαν σε γκουλάγκ στο Κεμέροβο και επέζησαν.

Κ. Ο Ποντιακός Ελληνισμός στις μέρες μας στην Σιβηρία.

Η τελευταία έκρηξη εθελοντικής αναγκαστικής μετανάστευσης των Ποντίων Ελλήνων στη Σιβηρία σημειώθηκε τη δεκαετία του 1970. Προκλήθηκε αποκλειστικά από κοινωνικοοικονομικούς λόγους και χαρακτηρίστηκε από τη μαζική άφιξη Ελλήνων από την περιοχή του Ντόνετσκ και τη Γεωργία (κυρίως Τσάλκα και Τετρίτσκαρο). Όπως και στις αρχές του αιώνα, οι Έλληνες οδηγήθηκαν από την επιθυμία να βγάλουν χρήματα σε κατασκευαστικά έργα στη Σιβηρία. Επί του παρόντος, 4.623 Έλληνες ζουν πέρα από τα Ουράλια - στις Ομοσπονδιακές Περιφέρειες της Σιβηρίας και της Άπω Ανατολής (σύμφωνα με την Πανρωσική Απογραφή του Πληθυσμού του 2002). 

Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις Ελλήνων βρίσκονται στις εξής περιοχές της Ρωσικής Ομοσπονδίας:

1.  Περιοχή Τιουμέν: 2038.
2. Αυτόνομη Περιφέρεια Khanty–Mansi: 1105.
3. Περιφέρεια Κρασνογιάρσκ: 957. Με ύπαρξη ελληνικού συλλόγου.
4. Περιφέρεια Ομσκ: 515. Με ύπαρξη ελληνικού συλλόγου.
5. Περιφέρεια Κεμέροβο: 412.
6. Περιφέρεια Νοβοσιμπίρσκ: 354. Με ύπαρξη ελληνικού συλλόγου.
7. Γιακουτία: 351. Με ύπαρξη ελληνικού συλλόγου.
8. Περιφέρεια Τομσκ: 244. Με ύπαρξη ελληνικού συλλόγου.
9. Περιφέρεια Ιρκούτσκ: 243. Με ύπαρξη ελληνικού συλλόγου.
10. Πρίμορσκι Κράι: 223.
11. Δημοκρατία της Χακασίας: 206.
12. Περιφέρεια Μαγκαντάν: 139
13. Περιφέρεια Χαμπαρόφσκ: 137

Αλλά, φυσικά, πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι στη δεκαετία του 1990 πολλοί Έλληνες από τη Σιβηρία έφυγαν για την ιστορική τους πατρίδα. Για παράδειγμα, η απογραφή του 2002 κατέγραψε 4.623 Έλληνες και η απογραφή του 2010 κατέγραψε 2.599. Υπάρχουν όμως στην απογραφή του 2002, 79 Έλληνες στον Αρχάγγελο, στη Τσετσενία 25, στο Σβερντλόσκ 1979. Δεν είναι απίθανο μεταξύ τους να υπάρχουν και απόγονοι Αργυρουπολιτών, Χαρσερετών, Χακαξενών και Ιμερετών. Οι περισσότεροι Έλληνες ζουν στην περιοχή του Τιουμέν. Σύμφωνα με την απογραφή του 2010, υπήρχαν 1.673 άτομα. Φυσικά, αυτό είναι μόνο το 0,05% του πληθυσμού της περιοχής, αλλά υπάρχουν περισσότεροι Έλληνες στην περιοχή από, για παράδειγμα, τους Κορεάτες ή τους Εβραίους. Το 2010, 486 Έλληνες ζούσαν στην περιοχή του Ομσκ, 280 στην περιοχή του Κεμέροβο και 160 στην περιοχή του Τομσκ. Σε άλλες περιοχές και εδάφη της Σιβηρίας, η απογραφή των Ελλήνων δεν καταγράφηκε. Αν και  αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι εκεί…

Για παράδειγμα, στο Ιρκούτσκ, η ελληνική εθνική-πολιτιστική αυτονομία»Ελληνικό Φως»είναι ενεργή, αλλά οι Έλληνες δεν αναφέρονται στην απογραφή. Στο Τομσκ, μέσα από τις προσπάθειες της περιφερειακής εθνικής-πολιτιστικής οργάνωσης, ξεκίνησε η διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας στο Κυριακάτικο σχολείο. Εκεί, όπως και στο Νοβοσιμπίρσκ, διοργανώνονται τακτικά συνέδρια και φεστιβάλ αφιερωμένα σε εθνικές επετείους της ελληνικής ιστορίας. Αυτή η παλιά ρωσική πόλη, που αποτελεί το σημαντικό επιστημονικό και πολιτιστικό κέντρο της Σιβηρίας, ονομαζόταν εδώ και πολύ καιρό Σιβηρική Αθήνα. Προσωπικότητες ελληνικής καταγωγής στην Σιβηρία συναντάμε τους: Ορφανίδη, Κωνσταντινίδη, Καραϊδή, Ονουφριάδη, Στεφανίδη, Γκέλη κ. άλλ.

Ο γεννημένος στο Γκρόζνυ γιατρός Στεφανίδης με την μητέρα του Αγγελίνα και με καταγωγή από την Χάρσερα.

Ο Βασίλης Βασιλειάδης του Χριστόφορου, Πόντιος στην καταγωγή, σήμερα είναι πρόεδρος της οργάνωσης»Φως Ελληνικόν». Γεννήθηκε στη Γεωργία, έζησε στην περιοχή της Τσάλκας, μια αμιγώς ποντιακή περιοχή. Το 1985 ήρθε για σπουδές στο Ιρκούτσκ. Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του ISU. Τώρα ηγείται της εταιρείας συμβούλων Dialog, και είναι γενικός διευθυντής της Labor Center LLC και επικεφαλής της Ένωσης Ελλήνων Ιρκούτσκ. Χρειάζονται οι διαμένοντες εκεί πάντως τη στήριξη και από τις ελληνικές αρχές και από τις οργανώσεις των ελλήνων της Μόσχας.

Λ. Πρόδρομο και εν ροή άρθρο.

Τίποτα στη ζωή δεν είναι τέλειο!!! Για να μη χαθεί η πληροφορία και να δοθεί η δυνατότητα σε κάποιον αργότερα να την αξιοποιήσει πρέπει να καταγραφεί έστω και πρόδρομα. Το διαδίκτυο σήμερα προσφέρει τη δυνατότητα να γίνει κάτι ευρύτερα γνωστό και σε τεράστιες αποστάσεις. Είναι δυνατόν να συμπληρωθεί μεταγενέστερα ένα άρθρο που είναι εν ροή χρονικά!!! Κάνοντας το τεστ DNA και έχοντας 97,8% DNA Τραπεζούντας, μου βγάζει έστω και σε μικρό βαθμό συγγένεια με κάποιους ρώσους που κατοικούν στη Σιβηρία οι οποίοι αγνοούν την πιθανή Ποντιακή καταγωγή τους, ισχυριζόμενοι ότι είναι καθαρά ρώσοι. Είναι άραγε απόγονοι των παλιών Αργυρουπολιτών που μετακινήθηκαν εκεί πριν 150 χρόνια ή προέρχονται από απογόνους Σταλινικών εξορίστων που παρέμειναν στην περιοχή? Δεν αποκλείεται με τις βιολογικές, γενετικές μεθόδους να προκύψει στο μέλλον μία αξιόλογη έρευνα για αυτές τις μεταναστεύσεις των Ποντίων Αργυρουπολιτών στην περιοχή. Θα ήταν πολύ παραγωγικό πριν να έχουμε ιχνηλατήσει την έρευνα αυτή.

 

Μ. Αποχαιρετισμός, ένα κερί για την ψυχή τους.

Στη ζωή κάνεις αυτό που είσαι προδιαγραμμένος να κάνεις, χωρίς να ξέρεις το πως και το γιατί, αλλά το ορίζει το γενετικό σου υλικό!!! Πού να φανταζόμουνα ότι ο αγαπημένος ποιητής των φοιτητικών μου χρόνων θα είχε κοινά μαζί μου!!! Γέννημα της περιπέτειας στην Άπω Ανατολή, διάβαζε μικρός Ιούλιο Βερν, έζησε στον Πειραιά και κατέληξε περιηγητής των τόπων και των ψυχών…

Αποχαιρετώντας όλους αυτούς τους πρωτοπόρους Πόντιους και μη, που αναφέρθηκαν στις σελίδες αυτού του άρθρου και μετέφεραν την ιδέα του Ελληνισμού στα πέρατα της Οικουμένης, σαν γνήσιοι απόγονοι του Οδυσσέα, τους αφιερώνω τους στίχους αυτούς από το ποίημα του αγαπημένου μου» Κόλλια»:

…Πρῶτο ταξίδι ἔτυχε ναῦλος γιὰ τὸ Νότο,

δύσκολες βάρδιες, κακὸς ὕπνος καὶ μαλάρια.

Εἶναι παράξενα τῆς Ἴντιας τὰ φανάρια

καὶ δὲν τὰ βλέπεις καθὼς λένε μὲ τὸ πρῶτο…

 

Ο ιχνηλάτης και περιηγητής.

Βασίλης Κωνσταντινίδης.

Μέλος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών.

 

Βιβλιογραφία:

-        Αναστασίου Μυρώδη- Τάμη:»Greeks in the Far Orient»

-        Κανδηλάπτη: Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν των Χωρίων, Κωμοπόλεων, Πόλεων της Χαλδείας

-        Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών: ΕΞΟΔΟΣ τόμος Γ’

-        http://istkurier.ru/data/2023/ISTKURIER-2023-3-02.pdf

        Герасимом Антипасом Харбине:  https://primamedia.ru/news/508947/

-        http://irkipedia.ru/content/greki_v_sibiri

-        http://bsk.nios.ru/content/greki-v-sibiri-iz-stroiteley-v-biznesmeny-0

-        https://www.avantgardecentre.gr/ru/20230325_vladivostok_ru/

-        https://ru.openlist.wiki/index.php?title=

-        https://en.wikipedia.org/wiki/Grigory_Mikhaylovich_Semyonov