Αναζητώντας το νήμα της Ιστορίας μέσα από την ματιά του Περιηγητή.

Η περίπτωση της Ιεράς Μονής του Αγίου Γεωργίου του Κουταλά στον Υμηττό.

Οι περιηγητές και οι αφηγήσεις τους.

Στην διάρκεια του χρόνου πολλοί άνθρωποι έχουν την τάση να ταξιδεύουν για να γνωρίσουν καινούργιους τόπους. Κάποιοι όμως από αυτούς το συνδύασαν με το να εξιστορούν αυτά τα ταξίδια. Η προσφορά τους ήταν πολυτιμότατη.

Ένας μεγάλος περιηγητής της αρχαιότητας ήταν ο Παυσανίας που περιηγείται τον Υμηττό και βεβαιώνει ότι η βλάστηση του  ήταν πολύ κατάλληλη για μέλισσες, ενώ αναφέρει ότι στο βουνό υπήρχε άγαλμα του Υμηττίου Διός, καθώς και βωμοί του Ομβρίου Διός και του Απόλλωνος Προοψίου. Πολύ πιθανό από αυτούς τους ναούς να’ ναι τα αρχαία μέλη που είναι ενσωματωμένα στον ναό του  Αγ. Μάρκου στην Μονή Καισαριανής. Στην σύγχρονη εποχή ένας αντίστοιχος «Παυσανίας» -περιηγητής είναι ο Δ. Καμπούρογλου  που περιοδεύει  τον Υμηττό και «αφηγείται» εξαιρετικά, δίνοντας έτσι πολύτιμες πληροφορίες για τις μονές του Υμηττού, αναζητώντας με την σειρά του το νήμα της ιστορίας και την συνέχεια του Ελληνικού Πνεύματος.

Τον Υμηττό τον χρησιμοποιούσαν και από την αρχαιότητα για μετεωρολογικό βαρόμετρο, δηλαδή βλέποντας την κορυφή του πρόβλεπαν τι καιρό θα κάνει, (Θεόφραστος: "Περί σημείων, υδάτων και πνευμάτων" Γ43). Ακόμα και σήμερα οι Νέο- Πεντελιώτες όταν βλέπουν τον Υμηττό «καπελωμένο» ξέρουν ότι θα επακολουθήσει καταιγίδα.

Μέσω της προφορικής ή και γραπτής ιστορίας οι περιηγητές μετέδωσαν ένα μεγάλο πλούτο πληροφοριών που για  τους νεότερους μελετητές αποδείχτηκε θησαυρός. Και αυτό  γιατί  οι περιηγητές άθελά τους στήριξαν το τρίπτυχο στο διάβα τους:

Χρόνος – Τόπος – Άνθρωπος.

Αν δεν υπάρχει μεταβολή του χρόνου δεν υπάρχουν αλλαγές. Αν απουσιάζει ο παρατηρητής ή ο διαμορφωτής των αλλαγών ο άνθρωπος τότε οποιαδήποτε αλλαγή είναι άνευ σημασίας γιατί δεν καταγράφεται ή δεν πραγματοποιείται. Και τέλος αν δεν αναφερθεί ο τόπος που είναι υπό παρατήρηση ο παρατηρητής-άνθρωπος δεν μπορεί να παρακολουθεί τις αλλαγές εις το άπειρον, καθόσον έχει και μειωμένο χρονικό ορίζοντα ζωής και περιορισμένο  οπτικό πεδίο παρατήρησης.

      Ο  άνθρωπος της φύσης στο παρελθόν όχι μόνο αισθανόταν και συνομιλούσε με τα χρώματα και τους ήχους της φύσης, αλλά και ζητούσε από αυτά απαντήσεις, για τη ζωή και το μέλλον.

Πως όμως είναι δυνατόν ο σημερινός άνθρωπος που πάντα βιάζεται και δεν έχει χρόνο, που δεν συμφιλιώνεται με τον εαυτό του και με τους άλλους και εμπιστεύεται μόνο τις ενόργανες μετρήσεις αντί να χρησιμοποιήσει τις αισθήσεις του, να αποτελέσει μέρος της Φύσης και όχι να είναι  ο διαμορφωτής της;

Πως είναι δυνατόν να ασκηθεί ένας σύγχρονος άνθρωπος στην παρατήρηση για να δημιουργεί συλλογισμούς που θα τον οδηγήσουν ώστε να «καταλάβει» πιο εύκολα και γρήγορα αυτές τις αλλαγές και να μπορεί να τις ερμηνεύει;

Θα προτείνουμε λοιπόν να έχουμε  μια στενότερη  και συχνότερη επαφή με την Μάνα Φύση και ότι κτιστό μας περιβάλλει μιμούμενοι τον άνθρωπο του παρελθόντος.

Πρέπει λοιπόν να παρατηρούμε περισσότερο τον περιβάλλοντα χώρο και προσπαθώντας να δημιουργήσουμε συλλογισμούς (πολλοί απ’ αυτούς μπορεί να αποδειχθούν και σωστοί), προτείνουμε μια σειρά από σκέψεις και διεργασίες. Μέσα από την ματιά του περιηγητή και με την βοήθεια αυτών των  εργαλείων θα επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τα συμβαίνοντα και τα γεγονότα για την

Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κουταλά στον Υμηττό.
(Χάρτης εδώ)

Πριν ξεκινήσουμε την περιήγηση- παρατήρησή μας επικεντρώνουμε στις γνώσεις μας στην γειτονική πόλη των Αθηνών σε σχέση με τον χρόνο, ενώ δεν παραγνωρίζουμε επίσης τις σημαντικές πληροφορίες που μπορεί να αντλήσουμε από γκραβούρες της εποχής, γιατί ακόμα και το τοπίο δεν παραμένει αναλλοίωτο στην διάρκεια του χρόνου αλλά μεταλλάσσεται.

 Α.1. Το νήμα της Ιστορίας της Πόλης των Αθηνών.

Αρχαία και Ρωμαϊκή περίοδος

Τον 8ο αι. π. Χ.: Παραχωρούνται σημαντικές γαίες στις υπώρειες του Υμηττού και στη συνέχεια επιβάλλεται η δεκάτη, (ο φόρος, δηλαδή του ενός δεκάτου) από τους καρπούς της γης στο κράτος.

- Τον 6ο αι. π.Χ: Ο Πεισίστρατος, τύραννος των Αθηνών, απαλλάσσει από τη φορολογία της δεκάτης ειδικά τους εποικιστές του Υμηττού, τους κτηνοτρόφους, τους γεωργούς και τους υπόλοιπους χρήστες της περιοχής.

- Τον 4ο αι. π.X: Τα λατομεία με το υψηλής ποιότητας κυανότεφρο μάρμαρο του Υμηττού ήταν σε λειτουργία.

- Ιερό της Αφροδίτης υπήρξε, σύμφωνα με τις πληροφορίες, στο χώρο της σημερινής Καλοπούλας.

- Στους Ρωμαϊκούς χρόνους ο Yμηττός συνέχιζε, ως ένα βαθμό, να διατηρεί την αίγλη του ως πνευματικό, φιλοσοφικό και θρησκευτικό κέντρο.

4ος  έως 9ος αιώνας μ. Χ.

·        4ος αι. μ.Χ: Η  Αθήνα  έχει αποκτήσει σχετική ακμή που οφείλεται στη μεγάλη φήμη των Σχολών της και των διαφόρων πνευματικών της ιδρυμάτων [στα μέσα του 4ου αι. μ.Χ. σπούδασαν εκεί οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και Βασίλειος ο Μέγας, καθώς και ο μετέπειτα αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης]. Στην ακμή της πόλης συμβάλλουν και οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου, ενισχύοντάς την υλικά και δείχνοντας ανοχή προς τους Εθνικούς, πραγματοποιούν δε την επέκταση της πόλης με την οικοδόμηση  οικιών και εκπαιδευτικών οικοδομημάτων.

·        396 μ.Χ.:Εισβολή του Αλάριχου στην Αττική και κατάληψη τμήματος της Αθήνας. Τελικά  συνθηκολογεί και φεύγει.

·        5ος αι. μ.Χ.: Διατάγματα Θεοδοσίου Β’ με αυστηρότατα μέτρα εναντίον των Εθνικών. Εξαγνισμός των αρχαίων ναών και μετατροπή τους σε χριστιανικές εκκλησίες. Αλλαγή στη φυσιογνωμία της πόλης.

·        529μ.Χ.: Απαγόρευση της λειτουργίας των φιλοσοφικών σχολών  με κλείσιμο  τους  που επιφέρει καίριο πλήγμα στην πνευματική και οικονομική ζωή της Αθήνας. Τέλος της ειδωλολατρίας και της παλιάς αίγλης της πόλης.

·        Τέλος 6ου αι. μ.Χ.: Επιδρομή από Σλάβους

·        7ος – 9ος αι. μ.Χ.: Η Αθήνα παρακμάζει και ανήκει διοικητικά στο θέμα της Ελλάδας με έδρα τη Θήβα. Στα τέλη του 8ου και στις αρχές του 9ου αι. δύο  Αθηναίες έγιναν σύζυγοι αυτοκρατόρων, η Ειρήνη η Αθηναία και η ανιψιά της, Θεοφανώ. Τον 8ο αι. μ.Χ. εισάγεται στην αθηναϊκή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική ο ρυθμός του εγγεγραμμένου σταυρικού τύπου με τρούλο.

9ος έως 12ος αιώνας μ.Χ.

·        9ος – 12ος αι. μ.Χ: Ανάπτυξη της Αθήνας. Ανέγερση πολλών ναών για την κατασκευή των οποίων χρησιμοποιήθηκαν μέλη αρχαίων μνημείων ως οικοδομικό υλικό (κτήτορες είναι κυρίως αρχοντικές οικογένειες, γεγονός που αποτελεί τεκμήριο ύπαρξης μιας εύρωστης αριστοκρατίας).

·   11ος και 12ος αι: Πληθυσμιακή ανάπτυξη της Αθήνας (πυκνοκατοικημένες συνοικίες στο χώρο της Αρχαίας Αγοράς, γύρω από τον Άρειο Πάγο, βόρεια και νότια της Ακρόπολης). Η οικονομία βασίζεται στη γεωργία, τη μελισσοκομία, την αλιεία, τη βιοτεχνία και το εμπόριο.

·        1018: Επίσκεψη του  αυτοκράτορα Βασιλείου Β’  Βουλγαροκτόνου (δοξολογία στην Παναγία την Αθηνιώτισσα).

·        Εποχή Μακεδόνων αυτοκρατόρων: Νέα περίοδος ακμής για την πόλη των Αθηνών λόγω της αγάπης των Μακεδόνων για την κλασική αρχαιότητα. Νέες συνοικίες, βιοτεχνικό και εμπορικό κέντρο,  σημαντικό πνευματικό κέντρο.

·        Mετά τα μέσα του 12ου αι. μ .Χ. : Επιδρομή Αράβων.

13ος έως 19ος αιώνας

·        1204: Κατάληψη από Φράγκους σταυροφόρους.

·        1204 – 1311: Φραγκική περίοδος στην Αθήνα κάτω από τον Όθωνα Ντε Λα Ρος.

·        1311 – 1388: Καταλανική περίοδος.

·        1388 – 1456: Φλωρεντινή περίοδος.

·        1456 – 1687 και 1688 – 1821: Οθωμανική περίοδος.

      Μιας και το κτίσμα είναι Μοναστήρι, που περιλαμβάνει εκκλησία, μας είναι απαραίτητες οι γνώσεις για τα χαρακτηριστικά ναοδομικά στοιχεία των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Εκκλησιών.

Α.2. Τα χαρακτηριστικά των εκκλησιών της Βυζαντινής περιόδου.

      Ο 11ος αιώνας μ.Χ. υπήρξε ο πλέον ειρηνικός αιώνας της μέσης βυζαντινής περιόδου για την Αττική, όπου αναπτύχθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες για την ανοικοδόμηση της Αθήνας. Εμφανίστηκε μάλιστα μια νέα αρχιτεκτονική σχολή με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ενώ παράλληλα, ακολουθήθηκαν και τα Κωνσταντινουπολίτικα πρότυπα και η αγιογράφηση τους είναι έργο καταξιωμένων καλλιτεχνών.

Μονή Καισαριανής

Είναι η εποχή (10ος -12ος αιώνας μ.Χ.), που αναγείρονται  με προσωπικές δαπάνες μεγάλος αριθμός εκκλησιών, περιορισμένων συνήθως διαστάσεων, σε κτήματα πλουσίων Αθηναίων, που ακτινοβολούν μια πνευματικότητα.

Οι ναοί αυτοί είναι κομψοτεχνήματα μέτρου και αρμονίας και διακρίνονται τόσο για την ιδιαίτερα επιμελημένη κατασκευή τους όσο και τις καλλιτεχνικές προθέσεις των δημιουργών τους. Συγκεκριμένα, χαρακτηρίζονται από λεπτό αρχιτεκτονικό αίσθημα, διαπνέονται από ωραίες αναλογίες στη συγκρότηση των μαζών και από λιτότητα στις εναλλαγές των επιπέδων και στον διάκοσμο.

Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη και δυσερμήνευτη η ανέγερση τέτοιων πολυδάπανων και πανέμορφων μνημείων μέσα σε μια φτωχή επαρχιακή πόλη αποτελούμενη από πρόχειρα φτιαγμένους και χωρίς κανένα πολεοδομικό σχέδιο οικισμούς.

 Μονή Καισαριανής

Από τις πολυάριθμες εκκλησίες του 10ου -12ου αιώνος μ.Χ. διατηρούνται μέχρι σήμερα σε καλή κατάσταση 8, ενώ ακόμα 3 σώζονται  ενσωματωμένες σε μεταγενέστερες προσθήκες.

Ο επικρατών αρχιτεκτονικός ρυθμός των ναών αυτών, είναι ο σταυροειδής εγγεγραμμένος στις διάφορες παραλλαγές του. Αναλόγως του αριθμού των κιόνων οι τύποι των εκκλησιών διακρίνονται σε απλούς, δικίονους και τετρακίονους. Η επιλογή κάθε φορά της παραλλαγής του σταυροειδούς τύπου του ναού, γινόταν βάσει της μορφολογίας του εδάφους, της προσβάσεως των μαστόρων σε υλικά, των οικονομικών δεδομένων και βασικά των χρήσεων του ναού.

Άλλος τύπος ναού που απαντάται στην Μεσοβυζαντινή Αθήνα είναι ο οκταγωνικός, στον οποίο ο τρούλος του ναού στηρίζεται σε οκτώ τόξα. Ο τύπος αυτός δεν είχε ευρύτερη διάδοση, καθότι δεν μπορούσε να εφαρμοστεί σε μικρής κλίμακες εκκλησίες, γεγονός που καθιστούσε ιδιαίτερα δαπανηρή την ανέγερσή του. Ο Βυζαντινός πολιτισμός βασιζόταν κατά κύριο λόγο στην παράδοση και ως εκ τούτου η οποιαδήποτε πρωτοτυπία αντιμετωπιζόταν με σκεπτικισμό, καθώς η αναδρομή στα προηγούμενα, στα καθιερωμένα – κεκτημένα και συμβατά με την Χριστιανική Θεολογία αποτελούσαν τον κανόνα.

Παρά ταύτα, τον 9 – 12ο αιώνα μετά Χριστό, η βυζαντινή ναοδομία εξελίσσεται σημαντικά εμφανίζοντας νέους ρυθμούς και προβαίνοντας σε ιδιαίτερη χρήση των υλικών, ώστε να επιτυγχάνεται κάθε φορά η μέγιστη δυνατή ευστάθεια, αντοχή και αισθητική απόλαυση του πιστού. Τρανό παράδειγμα αποτελούν οι μικροί σταυροειδείς εγγεγραμμένοι με τρούλο ναοί της Αθήνας. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να εξηγηθεί ιστορικά ποικιλοτρόπως. Θεολογικά (με τη λήξη της εικονομαχίας και την εμφάνιση μεγάλων μορφών της Θεολογίας π.χ.Aγ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Αγ. Συμεών νέου Θεολόγου κ.α.), οικονομικά, κοινωνικά με την οικονομική ύφεση που έπληξε το Βυζάντιο τους τρεις αιώνες που ακολούθησαν την βασιλεία του Ιουστινιανού και βασικά πολιτικά με την εξάπλωση των Σλάβων στην Βαλκανική και των Αράβων στην ανατολή. Η εξάπλωση αυτή, είχε σαν αποτέλεσμα όχι μόνο την οριστική απώλεια μεγάλων αστικών κέντρων για τη βυζαντινή αυτοκρατορία και την μεγαλύτερη ζύμωση των πληθυσμών με άλλους πολιτισμούς (κυκλοφορία γνώσεων και ιδεών).

Αυτές οι διαμάχες σχετικά με τα εκκλησιαστικά ζητήματα και η βίαιη αντιμετώπιση κατά τόπους των υποστηρικτών τους δημιουργούν την τάση για αναχωρητισμό-μοναχισμό σ’ όλη την έκταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κάτι που θα συνεχιστεί για αιώνες.

Β. Κριτήρια επιλογής ίδρυσης μονών

B. 1 Τι έπρεπε όμως να εξασφαλίσει ο τόπος ώστε να είναι κατάλληλος για ίδρυση μονής;

-             Πνευματική συγγένεια. Συνήθως οι ασκητές χρησιμοποιούν τις ίδιες τοποθεσίες όπου δηλαδή υπήρχαν αρχαίοι ναοί. Ή επεκτείνουν τον ναό σε ερείπια προγενέστερων γι αυτό βλέπουμε σύμβολα ή αρχιτεκτονικά μέλη παλαιοτέρων εποχών (Παλαιοχριστιανική εκκλησία, Βασιλική Αγ. Μάρκου, Μονή Καισαριανής). (Χάρτης εδώ)

-        Τοποθεσία ιδανική μακριά από τους πειρασμούς και τα βλέμματα των λαϊκών, ώστε ο αναχωρητής να ’ναι ανεπηρέαστος στο θρησκευτικό του καθήκον. Αυτή μπορεί να ’ναι είτε πνιγμένη σε πανύψηλα δέντρα, είτε σε έρημο, είτε σε απόκρημνα σημεία.

-        Ύπαρξη σε κοντινά σημεία νερού έστω και σε μικρή ποσότητα. Κλασσικό παράδειγμα είναι η υδρορροή του αρχαϊκού Παρθενώνα στην μονή Καισαριανής και ο παρακείμενος χείμαρρος της μονής Κουταλά.

-        Δυνατότητα (αν πρόκειται για Μονή) για καλλιέργειες ώστε να μπορεί να στηρίξει την διατροφή των μοναχών. Στην περίπτωση μας η άριστη ποιότητα του θυμαρίσιου μελιού εξασφάλιζε και σημαντικούς οικονομικούς πόρους. Για τα ασκηταριά αυτή προτεραιότητα  δεν ήταν αναγκαία.

-        Εύκολη πρόσβαση σε οικοδομικά υλικά (π.χ. πέτρες, χώμα, ξύλα, άργιλος κλπ.) για να οικοδομηθεί ο ναός σε πρώτη φάση και σε δεύτερη φάση οι υπόλοιπες κατασκευές (κελιά, τράπεζα, περίβολος).

-        Επιλογή της ναοδομίας, έτσι ώστε να υπάρχει είτε περίβολος, είτε η ίδια η Μονή να ’χει τον χαρακτήρα του κάστρου ώστε να προστατεύεται από τους επίδοξους ληστές, που επιτίθονταν στα μοναστήρια για να αποκτήσουν εύκολα πλούτο από την πώληση των αντικειμένων των μονών.

-        Τέλος είναι σημαντικός παράγοντας και η ύπαρξη δωρητών-κτητόρων που συνδέονται με κάποιον τρόπο με την συγκεκριμένη περιοχή (π.χ. Άγιος Γεώργιος με την οικογένεια των Κουταλάδων κλπ.) ώστε να φροντίζουν ή να επιχορηγούν ή να προστατεύουν την Μονή. Γι’ αυτό τον λόγο συνδέονται οι μονές με εκκλησιαστικούς ή διοικητικούς παράγοντες για να τυγχάνουν προνομίων. Αν μάλιστα τυχαίνει ο δωρητής να’ χει μεγάλη οικονομική επιφάνεια ο ναός είναι περικαλής και φιλοξενεί μεγάλο αριθμό μοναχών, οπότε αντίστοιχα είναι μεγάλη η Τράπεζα και τα κελιά της (Μονή Καισαριανής).

B. 2. Η Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κουταλά.

Ιστορικά στοιχεία.

Το όνομά της κατά τον Α. Ορλανδό το έλαβε από την γνωστή παλαιά Αθηναϊκή οικογένεια των Κουταλάδων, ενώ η λαϊκή παράδοση το συνδέει με τον Ηρακλή. Ένας από τους άθλους του ήταν να εξολοθρεύσει και το λιοντάρι του Κιθαιρώνα. Το σκότωσε λοιπόν και το ρόπαλο- κουτάλι το απόθεσε στην συγκεκριμένη τοποθεσία και έτσι η περιοχή ονομάστηκε Κουταλάς.

Για το πότε χτίστηκε η Μονή δεν έχουμε πολλά στοιχεία, αλλά δύο περιηγητές το 1675 μας δίνουν πληροφορίες γι’ αυτόν. Ο Γάλλος Jacob Spon και ο Άγγλος George Wheler. Άρα είναι προγενέστερος, μάλλον στα μισά του 15^ου αιώνα, αιώνα θρήνου της χριστιανοσύνης και του ελληνισμού.

Τα στοιχεία παρατήρησης:

•         Η απλούστατη τοιχοποιία του Καθολικού.
•         Η μικρή έκταση της Μονής.
•         Η ταπεινή και λιτή δομή του Ναού.
•         Η αρχιτεκτονική του ναού.

-        Το δάπεδο του ιερού που έχει κατασκευαστεί σύμφωνα με τα βυζαντινά πρότυπα.

-        Ο χαμηλός περίβολος, δείγμα του ότι ο ναός δεν ήταν ιδιαίτερα «σημαντικός» και η Μονή πλούσια, είναι που συνηγορούν γι’ αυτό, το ότι δηλαδή πρέπει να κτίστηκε στην καταθλιπτική ατμόσφαιρα της Φραγκοκρατούμενης Αθήνας, αργότερα να υπέστη ζημιές κατά την Τουρκοκρατία και  συνεπώς δεν έχει την αίγλη των άλλων εκκλησιών της Αθήνας.

Όλα αυτά αποτελούν τα «εργαλεία» για να καταλήξουμε σε συλλογισμούς που αφορούν την Μονή του Αγ. Γεωργίου του Κουταλά και το τρίπτυχο: χρόνος-τόπος-άνθρωπος.

Ας τα εξετάσουμε αναλυτικά:

Η αρχιτεκτονική δομή του ναού παρουσιάζει ιδιαιτερότητες. Ο λαϊκός καλλιτέχνης- κατασκευαστής προσπάθησε να ακολουθήσει τον ρυθμό των όμορφων βυζαντινών εκκλησιών της Αθήνας, αλλά και της γειτονικής Μονής της Καισαριανής. Επειδή δεν μπορούσε να κατασκευάσει τον απαιτητικού ρυθμού οκταγωνικό μετά τρούλου, προσπάθησε να προσαρμόσει την τέχνη του στα δεδομένα της τοπογραφίας και της μορφολογίας του εδάφους. Σ’ αυτό συνηγορούν οι εξής παρατηρήσεις:

-        Ο ναός είναι μια επιμήκης Βασιλική, μονόκλιτη μετά τρούλου και νάρθηκα (παρά το μικρό μέγεθός του).

-        Το πλάτος του δεν είναι παντού ομοιόμορφο. Πιθανόν να τον καθοδηγούσε η τοπογραφία του εδάφους.

-            Το πάχος των τοίχων του ναού είναι μεγάλο (0,60μ. – 0,70μ.) κάτι παράδοξο γιατί ούτε πολλές βροχές έχει η περιοχή, ούτε πολύ βάρος θα είχε το οικοδόμημα. Πιθανώς να ήθελε να εξασφαλίσει την σταθερότητα.

-        Ο ναός δεν έχει προσανατολισμό ανατολή (ιερό) – δύση (είσοδος). Έχει απόκλιση περίπου 45^ο σε σχέση μ’ αυτόν. Μάλλον οι προηγούμενοι λόγοι της θεμελίωσης να ’παιξαν ρόλο.

-           Η νότια πλευρά ενισχύθηκε – πιθανόν μεταγενέστερα με δύο λίθινες αντηρίδες, οι οποίες είναι ακαλαίσθητα ενσωματωμένες στο κτίσμα.

 -        Στην είσοδο, πάνω από την θύρα υπάρχει μικρή ανακουφιστική κόγχη με την ταπεινή αγιογραφία του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Πάντως και δω, ακολουθείται το σύνηθες των εκκλησιών της Αθήνας να υπάρχει αγιογράφηση του αγίου πάνω από την είσοδο του ναού.

-        Στην είσοδο κάτω από την ανακουφιστική κόγχη υπάρχει μικρό θραύσμα αρχαίας παράστασης υπέρθυρου κατά τα συνηθισμένα στην πόλη των Αθηνών, θυμίζοντας την ιστορική συνέχεια του Ελληνικού Πολιτισμού.

-        Η λιθοδομία του ναού είναι απλή με κονίαμα που συντηρήθηκε αργότερα. Πάντως οι λίθοι είναι από τις γύρω πλαγιές του Υμηττού, καθόσον ο Κτήτορας ή ο χορηγός του Ναού δεν διέθετε πολλά εισοδήματα, αντίθετα από τον παρακείμενο ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου (Μονή Καισαριανής).

-        Στον τρούλο έχουν προστεθεί δυο σειρές κεραμικών για να «σπάσουν» την μονοτονία κατασκευής και να προσομοιάσουν κατ’ ελάχιστον τους περίφημους ναούς που βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας, αλλά και στις Μονές Δαφνίου και Καισαριανής.

-        Οι αγιογραφίες του εσωτερικού του ναού είναι δείγμα της λαϊκής καταγωγής του καλλιτέχνη.

-        Το μαύρισμα των τοίχων που κυριαρχεί στο εσωτερικό του ναού δεν δικαιολογείται από το άναμμα των κεριών και όντως οι περιηγητές του 17^ου αιώνα βρίσκουν τον ναό να λειτουργεί ως χώρος προφύλαξης των βοσκών που για να ζεσταθούν άναβαν φωτιά επί Τουρκοκρατίας.

-        Το τέμπλο που είναι ξύλινο, μάλλον του 20^ου αιώνα απέχει κατά πολύ από το αντίστοιχο μαρμάρινο έργο τέχνης  της Καισαριανής.

 -        Τα πολύ μικρά παράθυρα που έχει ο τρούλος δεν επιτρέπουν τον πλούσιο φωτισμό, γιατί οι μοναχοί-αναχωρητές επιθυμούσαν κατανυκτικό κλίμα για την πνευματική τους ανάταση και την ψυχική τους λύτρωση.

-        Η τράπεζα (που σήμερα μόνο ερείπια βλέπουμε) είχε μέγεθος μεγαλύτερο του ναού, που σημαίνει ότι κάποτε, πιθανόν με την ίδρυσή του είχε ευάριθμο αριθμό μοναχών.

-        Τέλος όσο αφορά το φυσικό περιβάλλον, αν παρατηρήσουμε γύρω από τη Μονή υπάρχουν ευκάλυπτοι, που είναι ξενικά είδη της χλωρίδας του Υμηττού (άρα φυτεμένα από την Φιλοδασική;) και όσα πεύκα την περιβάλλουν δεν είναι πολύ μεγάλα, δείγμα της νεότητάς τους καθόσον κατά την διάρκεια του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου έγινε αποψίλωση των δασών από τους υποφέροντες κατοίκους των γύρων δήμων.

Παρ’ όλα αυτά αυτός ο ταπεινός ναός και η μονή  του Αγ. Γεωργίου του Κουταλά είναι μέρος της παράδοσης μας και αποτελεί και αυτός ένα ίχνος του νήματος της ιστορίας της Πόλης των Αθηνών.

Βιβλιογραφία:

- Βυζαντινά μνημεία Αττικής:

www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=490&lg=el&obpk=339&xsl=detail

- Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού:

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1524

        -   Μονή Καισαριανής: 

         www.philodassiki.org/index.php?option=com_content&view=category

        -   Βυζαντινή Αττική:

  http://www.academia.edu/20395883/H_BYZANTINH_ATTIKH_Byzantine_Attica_by_Chryssa _Kontogeorgopoulou_296_pp._ill._Athens

       -        Υμηττός:

       http://hellas.teipir.gr/Thesis/Kesariani/greek_version/ymittos.htm